Kiremit | Ansiklopedik Bilgi |
Kiremit,Binaların çatılarını örten pişirilmiş kırmızı topraktan yapılan ortası şişkin oluklu levha. Genellikle kiremit’i ilk defa Yunanlıların kullandığı söylenir.
Yunanlılar hafifçe çukurlaştırılmış ince seramik kaplamalardan faydalanırlardı. Roma çatı örtüsünde iki çeşit kiremit kullanılırdı: yamuk biçiminde düz (tegula) ve yarım koni biçiminde kiremitler (imbrica).
Kiremitler killi toprak ve kum karışımından yapılır. Gerek mekanik bir etkiyle (tokmak, ezici makineler), gerek doğal etkenlerle (yağmur, rüzgâr, güneş, don) kil, düzenli incelikte kıvamlı bir hamur haline getirilir. Denetimli bir nemlendirmeden sonra, hamur çekme makinelerinden geçirilerek topraklar yapılır.
Bu topraklara preslerde şekil verilir. Sonra uzun süre kurutulur ve fırında pişirilir. Piştikten sonra kiremitler toprağın niteliğine ve pişirme derecesine göre canlı kırmızı, koyu kırmızı, açık pembe, gri-pembe renkler alır.
Kiremit Çeşitleri
Kiremitler üç gruba ayrılır
1.roma kiremidi, oyuk veya içbükey olur. 30 ile 50 sm uzunluğunda, yarım koni biçimindedir. Çatı örtüsünde, metrekare başına sayıları 22 ile 30 arasında değişir ve metrekare başına ağırlıkları 40-60 kg’dır. Kiremit çatı örtülerinin ağırlığını azaltmak için, alt ve üst kiremitler tek parça halinde birleştirildi ve 9 biçiminde flaman kiremitleri yapıldı.
2.düz kiremit’in biçimi ya dikdörtgen veya alt kenarları yuvarlaktır. Eğik yüzeyleri kaplamak için, bir kenarı öbür kenarından daha dar yapılır. Çıtalara takılmasını sağlamak için, çıkıntı şeklinde bir topuk eklenir. Ayrıca birçoğunda çivilemek için delikler vardır. Metrekare başına sayıları 50 ile 80 arasında değişir.
3.makine kiremidi veya geçme kiremit, çatı örtüsünün ağırlığını düşürmek amacıyla 1840 yılına doğru Xavier Gilardoni tarafından yapıldı.
Üst yüzeylerinde bir oluk, kenarlarında bitişeceği kiremidin tırnağına geçmek üzere bir bini bulunur, dikdörtgen biçimindedir ve bir tanesi 1,8 ile 3,2 kg ağırlığındadır. Metrekare başına 13, 14, 15 veya 22 kiremit konur.
Çapraz bağlantılı ve düz bağlantılı olmak üzere iki büyük türü vardır. İkili veya üçlü geçmelerle suyun sızmasını önler. 1882 Yılından bu yana çatılar, renkli desenler meydana getiren verniklenmiş kiremitlerle örtülmektedir.
Eski Yunanistan’da tapınak çatılarını örtmek için üç tip kiremit kullanılırdı; lakonia tipinde yassı kısım (solel) uçları kıvrıktır, Korint tipinde solellerin uçları kıvrıktır, korint tipinde solellerin uçları yukarı kalkık, kapak (kalipter) ise köşelidir.
Anadolu’da çok eski devirlerden beri çatı örtüsü olarak kullanılan kiremit Avrupa’da kullanılanlardan oldukça değişiktir (bir ucu diğerinden daha dar olan bir yarım silindir şeklinde). Anadolu’da kullanılan çatı tiplerine çok uygundur.
Uzun zaman şekli değişmeden kullanılması da bunu göstermektedir.) Türk mimarisinin de karakteristik unsurlarından biri oldu. Alaturka kiremitle değişik yöndeki eğimli çatı yüzleri arasına eğik mahya yapmadan dönme imkânı olabilmektedir. Böylecs çatıların plastiğinde daha yumuşak şekiller elde edilebilmektedir.
Osmanlılar zamanında bu kiremitlerin boy ve ağırlığı birtakım ölçülerle belirlenmişti. Kiremitlerin boyları eski mimar arşını ile (bir arşın 60 parmak idi) 18 parmak, bir başının genişliği 8, ötekinin 7 parmak olması gerekiyordu. Bunların iyi pişmiş olması ve ağırlıklarının 460 dirhem gelmesi şarttı.
Bu ölçüler, zamnamelerle sınırlandırılmıştı ve kiremitler tespit edilen ölçü ve biçime göre denetlenerek damgalanırdı. Gereken nitelikte bulunmayanlar satılmazdı. Bu ölçüler bugün de yaklaşık olarak kullanılmaktadır.