Adalet Partisi,Tarihçesi | Siyaset,Parlamento |

Adalet partisi hakkında bilgi (A.P.), siyasi parti, kuruluşu 11 şubat 1961.

Köylü, işçi ve sermaye sahiplerinin desteklediği bir kitle partisi olarak gelişti.

Adalet Partisi Tarihçesi1946-1960 yıllarının iki büyük siyasî kuruluşundan biri olan Demokrat parti mahkeme kararıyle kapatıldı.

Lider ve idarecileri çeşitli hapis cezalarına mahkûm ve siyasî faaliyetten men edildi.

Bu, daha evvelki üç seçim döneminde Demokrat partiyi iktidarda tutmuş olan seçmen çoğunluğunu boşlukta bıraktı.

Siyasî rakibi bertaraf edilmiş olan C.H.P., açıkta kalan bu oyları sahiplenecek durum ve nitelikte değildi.

Millî Birlik komitesi yeni anayasa ve seçimlere gidileceğini açıklayınca ortada kalan oyları bünyesinde toplayacak bir yeni siyasî kuruluşun hazırlığına girişildi.

Adalet partisi işte bu kuruluştur.

Başına eski ordu kumandanlarından ve 27 Mayıs askerî idaresi sırasında bir süre genelkurmay başkanlığı etmiş emekli orgeneral Ragıp Gümüşpala getirildi.

Adalet Partisi Tarihçesi

Parti tüzüğünün ikinci maddesinde kuruluş gayesi şöyle açıklandı: «Partinin gayesi, Türkiye’de milli vahdetin ve gerçek millet hâkimiyetinin kurulup gelişmesine, ferdin ve ailenin tam bir hürriyet, refah ve saadete kavuşturulmasına, Türk milletinin ve devletinin yükseltilmesine çalışmak, programında yazılı içtimai emniyet, milliyetçilik, şahsiyetçilik (şahsa değer vermek), köycülük ve şahsî teşebbüsçülükle her sahada terakki ve tesanii-dü gerçekleştirecek, millî bünyeye uygun ıslahatçılık esaslarını vatandaşlara benimsetmek suretiyle Türk milletine ve vatanına hizmet etmektir.»

Adalet partisi, ihtilâlden sonraki ilk seçime girdi (1961) ve oyların yüzde 35,5’ini alarak 450 kişilik Millet meclisine 156 üye sokmayı- başardı.

Bu seçimde hiç bir parti tek başına iktidar için gerekli çoğunluğu sağlayamamıştı.

Bu yüzden Meclis’te 173 sandalyeye sahip Cumhuriyet Halk partisi ile Adalet partisi bir koalisyon kabinesi kurdular.

Bu ortak hükümette A.P. başbakan yardımcılığı, iki devlet bakanlığı ile İçişleri, Sağlık, Gümrük ve Tekel, Tarım, Ulaştırma, Basın ve Yayın, İmar ve İskan bakanlıklarını aldı.

C.H.P. lideri İnönü’nün başkanlığındaki bu hükümette iki devlet bakanlığı Adalet, Millî Savunma, Dışişleri, Maliye, Millî Eğitim, Bayındırlık, Çalışma, Sanayi bakanlıkları da C.H.P.’de kaldı, iki partinin temsil edildiği Koalisyon hükümetleri mütecanis bir kadro meydana getiremediler.

Fakat ihtilâl sonrasının yeni buhran günlerinde (22 şubat ve 21 mayıs ihtilâl teşebbüsleri) Türkiye’yi, sonu tehlikeli olabilecek birtakım maceralardan korumada başarı gösterdiler.

Bu iki partinin koalisyon ortaklığı uzun sürmedi.

Bunun üzerine C.H.P. sadece A.P. dışındaki küçük partilerle işbirliği yaptı, fakat bu kalabalık koalisyon hükümeti A.P.’lilerin ve koalisyona dahil partilere mensup bazı üyelerin güvensizlik oylarıyle düşürüldü (şubat 1965).

Böylece yeni kurulacak hükümette A.P. tekrar yer aldı.

Tarafsız başbakan Suat Hayri ürgüplü’nün başkanlığında kurulan yeni koalisyon kabinesinde A.P. lideri Süleyman Demirel başbakan yardımcısı oldu.

1965 seçimlerinde partinin lideri Ragıp Gümüşpala ölmüş (1964) bulunuyordu.

Genel başkanlığa bir süre Sadettin Bilgiç vekâlet etmiş ve ilk büyük kongrede bu görev için adaylığını koyan yüksek mühendis Süleyman Demirel oyların yüzde 70’ini alarak genel başkanlığa seçilmişti.

1965 seçimlerine Süleyman Demirel’in yönetiminde giren A.P. bu sefer genel oyun yüzde 52,9’unu aldı ve Meclise 240 milletvekili getirdi.

Bu tarihte senatoda da 97 (tamamı 187) sandalyeye sahip bulunan parti, ihtilâl sonrasının ilk koalisyonsuz kabinesini Demirel’in başkanlığında kurdu.

1968 senato, kısmî milletvekilliği ara seçimleriyle mahallî seçimlerde A.P., 53 senato üyeliğinden 40’ını kazanarak parlamentonun bu kanadında üye sayısını 97’den 101’e çıkardı, münhal 5 milletvekilliğinin hepsini aldı ve Millet Meclisi grubu 256’dan 261’e yükseldi.

Mahallî seçimlerde de 68 il belediye başkanlığından 40’ını, ilçe ve bucaklar dahil 1 238 belediye başkanlığından 703’ünü elde etti.

A.P. bu seçimlerde il genel meclisleri için verilen geçerli oyların yüzde 61’ini (1963’te yüzde 51), belediye başkanlıkları için verilen geçerli oyların da yüzde 57,2’sini topladı.

Adalet partisinin iç siyasî düzen anlayışı da programının ikinci maddesinde şöyle belirtildi: «Batılı anlamda demokratik düzeni, insan şeref ve haysiyetine yaraşır, vatandaşın düşünce, hareket ve vicdan hürriyetine saygılı, beşerî refah ve saadeti en tesirli şekilde gerçekleştiren, faziletkâr, en ileri ve mükemmel bir cemiyet düzeni olarak kabul ediyoruz.

Ferdi ve vatandaşı siyasi vesayet altına almak isteyen, insan haysiyetini rencide eden, insan hak ve hürriyetlerini hiçe sayan, insanı devletin ve siyasî otoritenin bir âlet ve vasıtası olarak görmek isteyen her türlü totaliter düşünce ve eğilimine karşıyız.

Partinin takip edeceği dış politika esasları ise, programın 91. maddesinde belirtiliyordu: «Birleşmiş Milletler Anayasası çerçevesi içinde, dünyada barış, adalet, eşitlik, hürriyet ve milliyet ve milli hâkimiyet esaslarına uygun olarak, bütün milletlerle işbirliği yapılmasına ve barışın korunması için gayret sarfedilmesine çalışmak, dış politikamızın temellerinden biridir.