Atabeyler Beyliği | Anadolu Beylikleri |
Atabeyler Devleti, Atabeyler Kimdir?, Azerbaycan atabeyler devleti, Musul ve halep atabeyleri,Atabeyler Beyliği Büyük Selçukluların son zamanında kurulan küçük beyliklerin adı.
Bunların en tanınmışları Musul ve Halep atabeyleri, Azerbaycan atabeyleri ve Fars atabeyleri’dir.
Musul ve halep atabeyleri
Musul atabeyliğini selçuklu emîri Aksungur’un oğlu İmadeddin Zengi kurdu (1127).
Bu atabeyliği İmadeddin Zengi’den sonra oğullan ve torunları devam ettirdiler.
Musul atabeyliği, Büyük Selçuklular, Irak Selçukluları, Harizmşahlar ve Eyyubîlerin buyruğu altında yaşadı.
1233’te son atabey Arslan Şah II ölünce yerini veziri Bedreddin Lûlû aldı (1233).
Bu atabeylik 1262 yılında İlhanlIlar tarafından kaldırıldı.
Musul atabeyliğinin en önemli dalı olan Halep atabeyliğini Nureddin Mahmud Zengi, Haçlılardan Urfa ve Haleb’i alarak kurdu
(1146).
Haçlılara karşı kazandığı zaferlerle dünyaca nam kazandı.
Selahaddin Eyyubi gibi dâhi bir asker ve devlet adamı yetiştirdi.
Selâhaddin Eyyûbî kumandasında gönderdiği bir ordu ile Fatimî devletine son verdi ve Mısır’ı sınırlan içine kattı, ölümünden sonra yerine önce oğlu, sonra yeğeni geçti, ama bunlar Eyyûbîlerin atabeyliği yıkmasına engel olamadılar (1183).
Yine Zengilerden iki prens, Sincar (1170-1220) ve Teziret İbni Ömer (1170-1227) dallarını kurdular.
Azerbaycan atabeyler’i veya ildenizliler
Kurulduğu yere ve kurucusuna göre bu isim verildi.
Şemseddin İldeniz, Irak Selçuklu hükümdarı Gıyaseddin Mesud’un sevdiği ve inandığı insanlardan biriydi, bu yüzden onu Azerbaycan valiliğine gönderdi.
İldeniz de burada istiklâlini ilân ederek adiyle anılan atabeyliği kurdu (1146).
özellikle Sultan Mesud’un kardeşi Tuğrul’un karısı ile evlendikten sonra itibarı ve gücü çok arttı.
Irak Selçuklularına baskıya başladı.
Hattâ Süleyman Şahı tahtan indirerek yerine Arslan Şah’ı Irak Selçukluları hükümdarı yaptı, kendisi de onun atabeyi oldu.
Gürcülere karşı kazandığı zaferlerden ötürü sultanıazam adını aldı.
Oğullarından Kızılarslan, Irak Selçuklu sultanı Tuğrul II’yi esir alarak sultan unvanını kazandı ve kendini selçuklu sultanlarının yerine koydu, aynı yıl bir fedai tarafından öldürüldü (1191).
Celâleddin Harizmşah bu Atabeyliğe son verdi (1225).
Fars atabeyleri veya Salguriler
Bu atabeyliğin kurucusu Oğuzların Salur boyundan Mevlud Salgurî Beyin oğlu Sungur’dur (1147).
Babası adına nispetle Salgurîler denir.
Fars’ta Selçuklulara karşı ayaklandı ve istiklâlini ilân etti.
Başkenti Şiraz’dı.
Fakat uzun süre kendi buyruğunda yaşayamadı.
Sırasıyla, Büyük Selçukluların, Irak Selçukluların, Harizmşahların, Moğolların ve İlhanlıların buyruğu altında kaldı, zaman zaman sınırlarını genişletti.
Son hükümdarları Abiş Hatun, Hulâgu’nun oğlu ile evlendi.
Bu kadının ölmesi üzerine Fars Atabeyleri son buldu (1286).