Bosporos,Tarihi,Bosphorus Nedir | Tarih Bilgileri |
Bosphorus Nedir (Bosporos Thrakios, Bosporos Thrakikos veya Thrak Bosporosu da denir). Esk. coğ. Boğaziçinin Eskiçağdaki adı.
Bosporos kelimesi Boğaziçi’yle Hellespontos’un (Çanakkale boğazı) ortak adı olarak ilk defa M.ö. V.yy da Aiskhylos’un Persai (Persler) trajedisinde geçer.
Herodot, Boğaziçi’ni Hellespontos ve Propontis’den (Marmara denizi) ayırarak, ona Bosporos Thrakios adını vermektedir.
Roma yazarlarında bu ad Bosphorus olarak geçer.
Bizans devrinde Bosporos adı yerine Byzantiakon stoma (Bizans ağzı) ve Fretum Ponticum (Karadeniz boğazı) gibi adlar kullanıldı.
Bosporos kelimesinin kaynağı kesinlikle bilinmiyor.
Genellikle Thrakça’dan geldiği kabul edilir.
Kelimenin birinci kısmını meydana getiren Bos, yunanca bus (öküz, inek) kelimesiyle birleştirilerek, çeşitli rivayetlere bağlanır ve kelimeye «öküz geçidi» veya «inek geçidi» anlamı verilir.
Efsaneye göre Zeus’un inek haline getirilen sevgilisi İo. kıskanç Hera’nın takibinden memleket memleket kaçarken Bosporos’tan geçer.
Keras’un (Haliç) kuytu bir yerinde Semystra’da (bugünkü Sivritepe burnu) gizlenerek Keroessa adında bir kız dünyaya getirir.
Daha sonra bu kız ile Poseidon’un ilişkisinden Byzantion’un kurucusu Byzas doğar.
Bosporos kelimesinin ikinci kısmı, Thrak yer adlarında sık sık görülen para (pazaryeri, geçit yeri) ve yunanca poros (geçilen yer, geçit) kelimesiyle aynıdır.
Bosporos Tarihi
Bosporos kıyılarında medeniyetin ilk izlerine Kadıköy’de Kurbağalıdere vadisinde rastlandı.
Burada yapılan kazılardan ele geçirilen arkeolojik buluntular Neolitik devirde Bosporos kıyılarının iskân edildiğini gösterdi.
Ayrıca Sarayburnu’nda da çok eski devirlere ait iskân izlerine rastlandı.
Eskiçağ tarihçilerine göre bu kıyıların ilk ahalisi Thraklardı.
Yunanlıların Bosporos bölgesine yerleşmesi M.ö. VII. yy. da başladı. Yunanlıların bu kıyılara yerleşmesi önemli bir dönüm noktası oldu.
Bosporos’un Rumeli kıyısı Sykai veya Sykides (bugünkü Karaköy) ile başlar.
Daha sonra Metopon (Tophane) gelir.
Fındıklı ile Kabataş arasındaki bölgeye Delphin kai Karandas (Yunusbalığı ile Karandas) denilirdi.
Kabataş’ın adı Thermastis idi.
Daha sonra sırasıyla bugünkü Çırağan sarayı çevresindeki (?) Hoi Rhodion periboloi (Rodosluların bölgesi), Arnavutköy’deki Hestiai (Ocaklar), Lasthenes (Istinye) en önemli merkezlerdi.
Bosporos’un Anadolu kıyısı Rhebas (bugünkü Riva) deresinin ağzıyla başlar ve Kromion veya Kolone adı verilen kayalıklardan sonra Ankyraion’a (bugünkü Yumburnu) varır.
Bu kısmında en önemli merkezler Amykos (Beykoz), Potamonion (Göksu vâdisi), Ekhaia (Kandilli), Lykadion (Vaniköy) Khrysopolis (Üsküdar) ve Khalkedon’dur (Kadıköy).
Bizans devrinde Bosporos’un önemli bir geçit yeri olarak birtakım siyasi olaylara sahne olduğu bilinmektedir.
Fakat kıyılarındaki iskân yerlerinin tarihçeleri hakkında pek bilgi yoktur.
Bu devreye ait İstinye, Tarabya gibi yer adları bugün de kullanılmaktadır.
Ancak, Bizans devrinde Bosporos’un geniş ölçüde iskân edilmediği muhakkaktır.
Bizans’ın ilk yüzyıllarında küçük kıyı köyleri kuruldu, yer yer manastır ve saraylar yaptırıldı.
Gemilerden vergi ve gümrük almak, gerekince de geçidi kapatmak için yukarı Bosporos’ta yaptırılan karşılıklı Kavaklar kaleleri büyük tarihî rol oynamadı.
Bu devirde Anaplous ve Bizade adlarını taşıyan Rumeli yakasının en önemli kısımları; Galata, Diplokionion veya Klonia (Beşiktaş), Khallai (Bebek), Therapeia (Tarabya) ve Kalos Agros (Büyükdere vadisi) idi.
Anadolu yakasında ise Khrysopolis (Üsküdar), Stauros (Beylerbeyi), Boradion (Kanlıca) ve Eirenaion (Çubuklu) bilinen en önemli kısımlardır.