Bulgarca,Kökeni,Cümle Örnekleri | Dil Bilimi |
Bulgarca Eski Bulgarca (IX. -XI. yy.), Orta Bulgarca (XII.-XV. yy.) ve Yeni Bulgarca (XVI. yy.dan sonra) dönemlerine ayrılır.
Bulgarcanın Kökeni
En eski dil örnekleri arasında Kiril ve Methodios (IX. yy.) kardeşlerin Kutsal Kitap’tan çevirdikleri parçalar yer alır.
Bu metinlerde Sloven dilinin Selânik lehçesi kullanılmıştır.
Çar Samuil’in 993 tarihli yazıtı da en eski metinler arasındadır. Bunların diline Eski Pannonca, Eski Slovence, Eski Kilise slavcası adı verilir.
Eski Bulgarcanın gelişmesiyle:
1. Bulgar Kilise slavcası veya Orta Bulgarca
2. Sırp-Hırvat Kilise slavcası
3. Rus Kilise slavcası meydana geldi.
Yerli diller, Kilise slavcasında değişiklikler yaptı.
Bulgarca, XIX. yy.ın ortalarında modern bir edebiyat dili olmağa başladı.
Bulgarca Fonetik
Eski Bulgarca, Güney slav grubundandır.
Başlıca özelliği damaksıllaşmanın sınırlı olmasıdır.
Ünsüzler arasında or > ra, ol > la gibi değişimler olur.
Doğu ve Batı gruplarından Ana slavcadaki f sesinin; şt’; d’sesinin jd’oluşuyla ayrılır.
Ana slavcadaki genizsi a ünlüsü ile T ve ü yarı ünlülerinin sabit kalması ise bu dili Sırp-Hırvat kolundan ayıran özelliktir.
Ana slavcadaki ı sesi Eski Bulgarcada aynen kaldı, Yeni Bulgarcada ve Sırp-Hırvat Sloven kolunda i’ye çevrildi.
Kelime içi ı sesi Sırp-Hırvatçada düşen seslerdendir.
Kelime başı y bakımından Sırp-Hırvat kolu Yeni Bulgarca ile ortak özellikler gösterir.
Bulgarca, yer yer, ünlü yerine çınlamalı seslere dayanan bazı slav dillerine karşılık hecelerini ünlülerle destekler.
Ana slavcadaki damaksı T ile sert ü Eski Bulgarcada genellikle hafif ı değerindeydi.
Fakat yer yer tam ünliü haline de gelmişlerdi. Yeni Bulgarcada birinci ünlüleşme denilen i > e ve ü > o değişimi meydana geldi.
Bu değişimin dışında kalanlar ikinci ünlüleşmeyi meydana getirdi.
Bugünkü Bulgarcada eski ı başlı başına bir ses olmaktan çıkmıştır.
Sadece kendinden önceki ünsüzü damaksıllaştırır.
Eski u sesi ise kelime sonundaki ünsüzleri sertleştirmeğe yarar, kelime içinde ı değerindedir.
Ana islavcanın genizsi o vokali. Eski Bulgarcada a oldu.
Yeni Bulgarcada a değerini aldı. Genizsi e sesi bu niteliğini kaybederek düz e (bazen de a) oldu.
Orta Bulgarcada genizsi değişimi denen olay da görülür.
Genizsi olmayan bazı ünlüler de değişmiştir. Eski Bulgarcanın y sesi Yeni Bulgarcada i ve I olmuştur.
Ana slavcada tam bir ikili-ünlü olmayan ie sesi Eski Bulgarcada açık t?’ye yakın biı sesti ve kendinden önceki ünlüyü damaksıllaşmış ea, ia haline getirirdi. Sonradan düz e’ye çevrildi.
Lehçelerde nadir olarak a haline geldi.
Bulgarcada ünsüzler çok az değişti. Eski Bulgarcadaki dz sesi Yeni Bulgarcada z oldu, h, ş, j, ts, ç sesleri Ana slavcada da olan sızıcı ve ıslıklı ünsüzlerdi.
Bulgarcada vurgu sabit değildir.
Bulgarca Morfoloji ve Sözdizimi
Eski Bulgarca-isimler eril, dişil ve yansız cinslerdeydi.
Sayıya göre ve 7 hal içinde sentetik olarak çekiliyordu.
Orta Bulgarcada bazı çekim halleri birleşti ve sistem basitleşti.
Yeni Bulgarcada isim çekimi sistemi bütünüyle değişti, ön edatlarla analitik şekilde yapılmaya başlandı Eski sentetik çekim kısmen zamir çekiminde kaldı.
Yeni Bulgarcada, Rumen ve Arnavut dilerinde olduğu gibi ismin sonuna gelen bir harfi tarif de vardır.
Sıfatlar cins ve sayı bakımından isimlere uyar. Yeni Bulgarcada sıfatların üstünlük dereceleri analitik olarak po ve nay edatlarıyla yapılmaktadır.
Bulgarcada, fiiller, Yeni Yunanca ve Arnavutçada olduğu gibi eski mastar şekillerini kaybetti.
Yeni Bulgarcada söz dizimi de değişim gösterdi.
İsim cümleleri bırakıldı. Cümleler aksıralı cümlelerden çok, yan sıralı cümlelerle kurulmaya başlandı.
Bulgarca Lehçeleri
Bulgaristan, lehçeler bakımından Doğu ve Batı gruplarına ayrılır.
Aradaki sınır Niğbolu’dan güneybatıda Petriç’in doğusuna iner.
Geniş bölüm Doğu Bulgarca alanındadır.
Edebî Bulgarca, Tırnova lehçesine dayanır.
Doğu Bulgarca üç alt bölüme ayrılır: arkaik nitelikteki Güneydoğu lehçesi, daha az arkaik Kuzeydoğu lehçesi ve güneybatı Orta Rodoplar lehçesi.
Bulgarca ile Sırpça arasında yer alan Makedonya lehçeleri sonradan Yugoslavya Federatif Halk cumhuriyetini meydana getiren 6 cumhuriyetten biri olan Makedonya’nın resmî dili oldu.
IX. yy.ın ilk yarısında Yunan harfleri kullanılmıştı.
Selânikli papaz Kiril ve Methodios kardeşler 863 sıralarında Bizans yazışma dayanarak glagoüt alfabeyi hazırladılar.
Kiril’in öğrencilerinden Kliment Ki-rilik alfabeyi meydana getirdi.
Yeni Bul-garcaııın alfabesi Kirılik yazıya dayanır.
İmlâ İkinci Dünya savaşından sonra yeniden düzenlendi.
Bulgarca Cümle Örnekleri
Здравей [zdravey] — merhaba, selam
Здрасти [zdrasti] — merhaba, selam
Добро утро [dobro utro] — Günaydın
Добър ден [dobır den] — İyi günler
Добър вечер [dobır veçer] — İyi akşamlar
Лека нощ [leka noşt] — İyi geceler (sadece yatarken söylenir)
Довиждане [dovijdane] — Görüşmek üzere, Hoşça kal
Как си? [kak si] — Nasılsın?
Какво правиш? [kakvo praviş] — Ne yapıyorsun?
(К’во правиш? [k’vo praviş] — N’apıyorsun?)
Как е? [kak e?] — Nasıl?, Nasıl gidiyor?
Добре [dobre] — İyi
Добре ли cи? [dobre li si ?] – İyi misin?
Добре съм [dobre sım] — İyiyim
Всичко най-хубаво [vsiçko nay-hubavo] — Her şey çok güzel(iyi dilek olarak söylenir)
Поздрави [pozdravi] — Selamlar
Благодаря [blagodarya] — Teşekkürler
Моля [molya] — Lütfen
Извинете! [izvinete] — Afedersiniz!
Извинявай! [izvinyavay] — Afedersin!
Колко е часът? (kolko e çasıt) — Saat kaç?
Обичам те (obiçam te) – Seni seviyorum
Говорите ли …? (govorite li…) — …ca konuşuyor musunuz?
…турски (turski) — Türkçe
…български (bılgarski) — Bulgarca
…английски (angliyski) — İngilizce
…немски (nemski) — Almanca
…италиански (italianski) — İtalyanca
…испански (ispanski) — İspanyolca
Zamanlar Tarihler:
Ocak – yanuari (януари)
Şubat – fevruari (февруари)
Mart – mart (март)
Nisan – april (април)
Mayıs – may (май)
Haziran – yuni (юни)
Temmuz – yuli (юли)
Ağustos – avgust (август)
Eylül – septemvri(септември)
Ekim – oktomvri (октомври)
Kasım – noemvri (ноември)
Aralık – dekemvri(декември)
Bugün – dnes (днес)
Dün – vçera (вчера)
Yarın – utre (утре)
Gün – den (ден)
Hafta – sedmitsa (седмица)
Ay – mesets (месец)
Yıl – godina (година)
Pazartesi – ponedelnik (понеделник)
Salı – vtornik (вторник)
Çarşamba – sryada (сряда)
Perşembe – çetvırtık (четвъртък)
Cuma – petık (петък)
Cumartesi – sıbota (събота)
Pazar – nedelya (неделя)
İlkbahar – prolet (пролет)
Yaz – lyato (лято)
Sonbahar – esen (есен)
Kış – zima (зима)