Büyük Okyanus | Coğrafi Özellikleri | Coğrafya Bilgileri |

Büyük Okyanus Amerika, Asya ve Avustralya arasındaki okyanus, kıyı denizleriyle birlikte yeryüzü denizlerinin kapladığı alanın yaklaşık olarak yarısını (361 milyon km2’nin 180 milyonu) içine alır.

Büyük Okyanus Hakkında Ansiklopedik Bilgi

Atlas okyanusu ve Hint okyanusundan daha derindir (kıyı denizleriyle birlikte ortalama 4 030 m).

Bu geniş okyanusun büyük kısmı çok eskidir, hattâ dünyanın başlangıcından beri var olduğu sanılır.

Kıta kratogenlerinden farklı olarak dibi bazaltlıdır (Bonin, Bari an, Gilbert, Ellice ve Samoa adalarının batısındaki kısımla, güneydoğu kısmı dışında).

Büyük okyanustaki adalar (kıyı denizlerindekiler dışında) mercanlardan ve yanardağlardan meydana gelir.

Büyük Okyanusun Coğrafi Özellikleri

Aleut adalarından Kermadec adalarına kadar, bütün kuzey ve batı cephesini sınırlayan adalar dizisi, Büyük okyanusun ilgi çekici özelliklerindendir.

Bu diziler bazen iki sıra halinde gider (Filipinlerin doğusundaki Marian adaları); açık deniz kesiminde dar ve uzun abisal çukurlar tarafından izlenir.

Bunların ada dizilerine bağlanan örneklerine Hint ve Atlas okyanusunda rastlanır; ama sayıları azdır.

Dünyadaki en büyük derinlikler Büyük okyanusta ölçülmüştür: Kuriller çukurunda 10 377 m; Marian çukurunda 11 033 m; Filipinler çukurunda 10 504 m; Tonga çukurunda 10 790 m. Şili ve Peru kıylannı çok yakından çeviren başka bir çukurun en az derinliği 7 975 m’dir.

Yerçekimi aksaklıkları ile adalardaki (veya anakaralarda: Peru ve Şili) volkanlar ve depremler bu çukurların sonucudur; depremlerin alt merkezi yer kabuğunun 700 km altına kadar inen eğri kırılmalar üzerinde dağılır.

Okyanus kenarlarında (ama ortalarında değil) çok sık olan depremler, denizde büyük dalgalar meydana getirir; bu dalgalar çanağın bir ucundan öbür ucuna uzanır; Japonca «tsunami» adı verilen bu dalgalar bazen kıyılarda çok büyük yıkımlara sebep olur.

Büyük okyanusta, ada dizilerinin dışında çok sayıda sırt vardır; bu sırtların en yüksek yerleri adaları meydana getirir: Havai adaları ve Tuamotu adaları (her ikisi de kuzeybatıdan güneydoğuya doğru yönelir).

Bu adaların dipten yükseklikleri binlerce metreyi bulur; bu sırtların yerleri okyanuslarda araştırma yapan amerikan ve sovyet gemileri sayesinde hızla belirlenmektedir.

Büyük okyanusun kuzeydoğusunda, 10-40 kuzey enlemleri arasında Amerikalılar batıdan doğuya doğru uzanan dört geniş engebe buldular; bu engebeler çok uzundur ve ayrıntıları bakımından topografyaları değişkendir.

Ayrıca Alaska körfezinde ve Marshal adaları bölgesinde tepeleri düz, tabanı 900 m’den 1 800 m derinliğe kadar inen koniler bulundu.

Bunlardan bazılarının «eskiden yanardağ oldukları tanıtlandı; bu yanardağlar su seviyesinde bulundukları bir sırada üst kesimlerini deniz kopardı; daha sonra da çöktüler, öte yandan, su sıcaklığının hiç bir zaman 20°C’nin altına düşmediği Büyük okyanusun tropika bölgesi, mercan okyanusunun en iyi örneklerindendir.

Orta bölgesinde (msl. Tahiti) bazaltlı dağların çevresinde kayalıklar meydana getirir.

Bu dağlar çöktüğünde (msl. Tuamotu), ortasında deniz gölcüğü bulunan atoller meydana gelir.

Mangareva’da olduğu gibi (Gambier adaları mercanlardan oluşmayan adaların az uzağında set resiflerinin meydana gelmesi, bu iki durum arasında bir geçiştir.

Mercan adalarının meydana gelişinin bazaltlı kratogenin çökmesiyle açıklanması, bazı durumlarda (özellikle Eniwetok mercan adasında [Marshall adaları]) tanıtlanmıştir; Eniwetok’ta bazalt, resifin altında 1 267 m derinlikte bulundu.

Mercanlar giderek geliştiğine göre çökmenin yavaş yavaş meydana gelmiş olması gerekir.

Kenar bölgelerde de (özellikle Avustralya ve Yeni Kaledonya setlerinde) mercan yapıları vardır, bunlar da deniz seviyesinin değişmesiyle birleşen çökmelerle açıklanır.

Kenar bölgelerdeki diğer adalar (Guam [Marian adaları] gibi) ise tersine yükselmişlerdir; bu adalarda mercanlar iyice su yüzüne çıktı.

Çin denizlerinde resifler ya çok az gelişmiş veya hiç gelişmemiştir; çünkü ırmaklar aracılığıyla meydana gelen tortullaşma mercanların büyümesini engeller; buna karşılık Endonezya’da çok rastlanır.

Okyanusun batısında yalnız Meksika, Orta Amerika ve Panama körfezinde resifler vardır; çünkü Kaliforniya, Şili ve Peru kıyılarında derindeki soğuk sular yüzeye çıkar: bu çıkış yüzeydeki suların alize rügârlarıyla sürüklenmesinden doğar.

Amerika yakınlarındaki bu akıntıların dışında Büyük okyanusu özellikle sıcak su akıntıları baştan başa geçer.

Doğuya doğru giden ekvator karşı akıntısını çeviren iki akıntı (kuzey ve güney ekvator akıntıları), batıya doğru akar; Filipinler ile Japonya arasındaki Kuro-Şio kuzey-kuzeydoğuya doğru yönelir; kuzeyde Okhotsk denizinden gelen soğuk Oya-Şio akıntısıyla karşılaşır.

Alaska kıyılarının suları Sibirya kıyılarınınkine oranla çok daha sıcaktır.

Güneyde, Antarktika kutup çevresi soğuk su akıntısı, Batıdan doğuya doğru akar.