Büyük Selçuklu Dönemi Camileri
Büyük Selçuklu Dönemi Camileri Büyük Selçukluların başbuğu Tuğrul Bey 1055’te Büveyhoğullarını yenerek devletin sınırlarını Bağdat’a kadar genişletti.
Büyük Selçuklu Dönemi Camileri Özellikleri
Alparslan’ın Malazgirt savaşını kazanmasıyla (1071) Türklerin Anadolu’da hâkimiyeti başladı. Selçuklular yayıldıkları yerlerde birçok eser meydana getirdilerse de çoğu harap oldu.
Büyük selçuklu sanatının tüm özelliklerini bünyesinde toplayan eser, İsfahan Mescidi Cuma’sıdır. Bu camiin iik şekli, Abbasiler devrine aittir ve El-Mansur tarafından 755’te ağaç sütunlu, on dokuz nefli ve kerpiç sıvalı olarak yapıldığı biliniyor.
1080’de selçuk sultanı Melikşah’ın veziri Nizamülmülk bu camii tamir ettirerek güneyde kubbeli bir mekân yaptırdı. Avlu tarafında bir eyvana bitişik olarak yapılan bu kısmın gotik üslûbunu andıran bir görünüşü vardır.
Kuzey’deki kubbeli kısım ise Terken Hatun adına veziri Tacülmülk tarafından 1088’de yaptırıldı, 1121’de Bâtınîler yakınca; cami dört eyvanlı olarak yeniden yapıldı ve İlhanlılar (1310), Muzafferîler (1366), Timurlular (1447), Akkoyunlular (1475). Safevîler (1531) devrindeki birçok ekleme ve tamirlerle bugünkü durumunu aldı.
Bu eser, abidevi selçuk camilerinin ilk Örneğidir ve İran ile Türkistan’daki diğer eserleri etkilemiştir, iran cami üslûbuna şekil veren Türklerdir. 1105-1118 Yıllarında tek kubbeli olarak köşk-cami şeklinde yapılan Gülpayegân camii,
XVIII. yy.da Kaçarlar devrinde dört eyvanlı hale getirildi. Isfahan Mescidi Cuma’sının kubbesi ile benzerlik gösteren kubbesi, trompludur.
Mihrapta örgülü kûfiden kitabe frizi vardır. 1119 Tarihli Kazvin Mescidi Cuma’sı da ilk yapıldığında tek kubbeliydi, İlhanlılar devrinde değişikliğe uğradı. Tuğladan yapılan camide zengin alçı ve çini süslemeler vardır.
Duvarlardaki üç dilimli alçı süsler değişiktir. Mihrap ile kubbenin dıg süsleri Kaçarlar devrine aittir. Kazvinde bulunan. Mescidi Haydariye de bu tip bir yapıdır.
Selçuklular zamanına ait bu tek kubbeli yapıya Kaçarlar devrinde eklemeler vapılarak medrese haline getirildi. Mıhrap’da görülen zengin alçık süslemeler daha sonra Anadolu selçuklu sanatını etkiledi. Duvarlarda lâcivert ve firuze çinilerden bir friz dolanır.
İlk defa dört eyvanlı olarak yapılan cami Zevare camiidir (1135). Eyvanlar tuğladandır ve duvarlarda sathî kemerler vardır. Kubbesi içten baklava şeklinde süslüdür.
Alçı süslemeli mihrabı 1156 yılına aittir. Ardistan Mescidi Cuma’sı ise sadece tek kubbeli olarak eski bir abbasî camiinin üzerine yapıldı. Duvarları rumî, palmet dekorları, nesih ve kufi yazı frizleri ile süslenmiş bir camidir.
Alçı ile süslü mihraplardan birinin, zemini mavi, motifler ise kırmızı ile boyalıdır. Gaznelilerde ise mermerlerin boyandığı biliniyor.
Gazne, karahan ve selçuklu camilerinde görülen özellik, önce kubbe, sonra dört eyvan şemasının ön planda tutulmuş olmasıdır.