Cengiz Han Kimdir,Hayatı | Biyografi |

Cengiz han kimdir nasıl öldü,Cengiz han kimdir özet,Cengiz Han Kimdir,(1162-1227) Moğol hanı.

Çin, İslâm, rus ve batı avrupa kaynakları Moğolları Tatar adıyla anarlar. Cengiz’den önce Moğollar da kendilerine bu adı veriyorlardı.

Cengiz Han Hayatı

Çin kaynakları Tatarları, «Ak, Kara, Yabani» olarak üçe ayırır.

Aktatarlar, Çin şeddi dolaylarında Çinlilerin etkisi altında: Karatatarlar.

Gobi çölünde göçebe olarak yaşarlardı.

Yabani tatarlar ise «Orman halkı» diye anılır ve Moğolistan’ın kuzeyi ile Baykal civarında bulunurlardı.

Çinliler, Timüçin’i Karatatarlardan kabul ederler.

XII.yy.da Moğolistan’da kerayit hanı Tuğrul ile nayman hanı Buyruk, büyük bir güce sahiptiler.

Moğolistan’ın kuvvetli komşuları da Kuzey Çin’de olan Kin devleti ile batıda Karahıtaylardı.

Cengiz, babası öldüğü zaman 12 yaşındaydı (1167).

Yesügey’den sonra halk dağıldı. Cengiz’in zamanla bir birlik kurmak amacıyla yaptığı çalışmalar, eski düşmanı Merkit başbuğunun hoşuna gitmedi.

Merkitfer bîr gece onun karargâhını basarak annesini ve karısını kaçırdılar.

Cengiz kaçarak Burhan-Haldun dağına çıktı. Kerayit hakanı Tuğrul’dan yardım istedi, Tuğrul, büyük bir orduyla yardımına koştu. Küçüklük arkadaşı Cacirat başbuğu Camuha da Cengiz’e yardıma geldi.

Bunların desteğiyle annesini ve karısını kurtardıktan sonra birliğini kurdu.

Fakat arkadaşı Camuha ayrılarak düşman tarafına geçti ve kendisini Gürhan adıyla han ilân etti (1201). Camuha ile Cengiz arasındaki savaşta Tuğrul. Cengiz’in tarafını tuttu.

Camuha yenildi. Nayman hanı inanç Bige’nin oğlu Buyruk Hana sığındı. Naymanları Cengiz-Tuğrul birliğine karşı savaşmaya zorladı. Naymanlar ile Moğollar arasındaki savaşlar uzun sürdü.

Tuğrul, Camuha’nın entrikası ile Cengiz’e düşman oldu.

Fakat bir süre sonra bir Naymanlı tarafından öldürülünce Kerayitler Cengiz’in emrine girdiler.

Camuha, Cengiz ile yaptığı bir savaşta yenildi ve öldürüldü.

Moğolistan’ın doğusundaki kabileler de Cengiz’i han kabul ettiler (1203).

Naymanları da yenerek hâkimiyeti altına aldı (1205).

Balciyuna’da bulunan küçük bir topluluk Cengiz’e daima yardım etti.

Kurulan devlette Balciyuntu adıyla imtiyazlar kazandı.

Bunlar arasında bulunan Cafer Hoca, Haşan ve Danişment adlı üç müslüman, Harizmşahlarla yaptığı savaşta Cengiz’e büyük ölçüde yardımda bulundular.

Timüçin, Onon ırmağı kenarında toplanan kurultayda dokuz tuğ dikilerek Cengiz adıyla hakan ilân edildi (1206).

Cengiz lakabı’nın anlamının ne olduğu kesinlikle bilinmiyor.

Timüçin’in bu adı. daha küçük bir sergüzeştçiler grubunun reisiyken veya 1203’te Kerayitleri yendiği zaman aldığı tahmin ediliyor.

Bazı kaynaklar ise bunu Nayman galibiyetinden sonra aldığını kabul eder.

Timüçin’e hükümdarlık unvanı bir şaman tarafından verildi. Buna göre Cengiz adı Moğolların incelenmemiş dini inançlarıyla ilgilidir.

Kaynaklarda. 1206’da Moğolistan’ı hâkimiyetine aldığı ve ilk devlet meclisini topladığı, devlet teşkilâtını kurduğu yazılıdır. Karargâhına 9 kır at kuyruğundan meydana gelen sancak diktirdi.

Cengiz’in ilk defa Naymanlarda. mühür ve yazı kullandığı görüldü.

Nayman hizmetindeki uygur mühürdarını kendi hizmetine aldı.

İmparatorluğunda uygur yazısı kullanılmasını, oğullarına ve diğer Moğollara bu yazının öğretilmesini emretti.

Moğolistan yönetimini düzelttikten sonra hint kültürü etkisindeki zengin Tangutlara boyun eğdirdi.

Kuzey Çin’deki Kin devletine savaş açarak Pekin’i kuşattı (1211). Kin hükümdarı barış istemek zorunda kaldı.

Cengiz Han bir çinli prensesle evlendiyse de barış uzun sürmedi ve yeniden başlayan savaşlar çok kanlı oldu.

1215’te Pekin’i zaptederek Çin’i hâkimiyeti altına aldı.

Çin’in moğol hâkimiyetine geçişinin doğru olup olmadığını öğrenmek isteyen Harizmşah Mehmed, Cengiz’e Seyyid Bahaüddin-i Râzi’nin başkanlığında bir heyet gönderdi.

Cengiz, Harizmşahlar ile dostluğun kendisi için faydalı olduğunu biliyordu.

Gelen heyete ticaret kervanlarının gidip gelmesi için barışın şart olduğunu anlattı. Kendisi de Mehmed’e elçiler gönderdi.

Yapılan anlaşmaya göre bir kervan hazırlandı.

Kervan Harizm ülkesindeki Otrar şehrinde hücuma uğradı (1218). Cengiz Han Harizmşah Mehmed’e haber göndererek Otrar valisi Kayır Hanın teslimini istedi.

Mehmed, isteğini kabul etmeyerek elçileri öldürttü.

Bunun üzerine Cengiz, önce yolu üzerindeki naymanlı Güçlük Hanı ortadan kaldırmak için Cebe Noyan’ı gönderdi.

Güçlük Han idaresinden bıkan müslümanlar Moğollara yardım etti.

Güçlük, Kaşgar tarafına kaçtıysa da Sarı Gol yakınında yakalanıp öldürüldü.

Böylelikle Cengiz’in Harizmşah seferi kolaylaştı.

Harizmşah Mehmed büyük bir korkuya kapıldı. Cengiz’e karşı şehir ve kalelerin korunmasını emretti.

Kendisi de dağlık bölgeye çekilip Cengiz’i bekledi. Bu durum Cengiz’in işine yaradı.

Şehir ve kaleleri kolaylıkla ele geçirdi.

Otrar şehrine geldi. Otrar kuşatması (1220) uzun sürünce oğulları ögeday ile Çağatay’ı burada bırakarak Buhara’ya gitti. Yolu üstündeki Zernuk kalesi kendi isteğiyle teslim oldu.

Şehre Gu-Balık adını verdi.

Düşüncelerine saygı gösterdiği çinîi rahip Çang-çun Cengiz’in harap ettiği yerler üzerine bilgi verir.

Cengiz Han Harizm’e karşı ordularını savaş nizamına sokarak, Maveraünnehir’e sıkıştırdı.

Nur şehri zor kullanılmadan teslim oldu. 1220’de Buhara’yı kuşattı.

Şehrin garnizonu Horasan’a çekildi. Kuşatmanın on ikinci günü Cengiz Han şehre girdi.

5 Ay sonra da Otrar şehri teslim oldu. Esir edilen Otrar valisi, yaptıklarına karşılık ağzına eritilmiş gümüş dökülerek öldürüldü.

Cengiz Han yoluna devam ederek Semerkant önüne geldi.

Karargâhını Göksaray’da kurarak şehri kuşattı. Semerkant kadısı ve şeyhülislâmının ricasıyle jehir Cengiz’e teslim edildi.

Daha sonra moğol kumandanları Aşağı Siriderya havzasındaki Sığnak, Cend, Barçmlığkent’i moğol hakimiyetine kattılar.

Cengiz, Harizmşah Mehmed’in pekinden Cebe ve Sübüdey Noyan’ı gönderdi.

30 000 kişilik bu ordu, Mehmed’i Irak’a kadar kovaladı.

Cengiz, oğlu Çağatay kumandasındaki bir orduyu Harizm’in merkezi ürgenç’i almak için gönderdi.

Büyük oğlu Cuci’ye de. ürgenç üzerine yürümesi için emir verdi.

6 Ay kuşatmadan sonra bu şehir de Cengiz’in hâkimiyetini tanıdı.

Şehir tamamen yıkıldı. Böylece Maveraünnehir. Harizm. Horasan ve bütün doğu İslâm ülkeleri Cengiz imparatorluğuna katıldı.

Cengiz’in hayatının son 10 yılı için çinli Men-Hung ve iranlı Cürcani bazı bilgiler verirler, Cengiz’in uzun boylu, geniş alınlı ve uzun sakallı olduğunu yazarlar.

Cengiz, kendisinin yerine geçmek üzere üçüncü oğlu Ügedey’i seçti.

Eski bir moğol geleneğine göre daha hayattayken, topraklarını oğulları arasında pay etti.

Oğullarının devlet idaresinde özel görevleri vardı.

Cuci avcıbagı, Çağatay örf hukuku uygulayıcısı, Tuli savaş bakanıydı. Cengiz ölmeden önce Cuci ile Tuli’nin arası açıldı.

Cuci, batı ülkelerinin fethinden sonra Moğolistan’a dönmedi.

Fakat bu hareketinin sebebinin babasına karşı bir isyan olup olmadığı tam olarak anlaşılamadı.

Cengiz oğluna kargı ordu hazırladığı sırada onun ölüm haberi geldi.

Cengiz ^Han 1223 yazını Kulan-Başın’da.

1224 yazını da İrtig kıyısında geçirdi, 1225’te Moğolistan’a döndü.

Aynı yıl içinde Hsia devletine karşı sefere çıktı. Fakat bu son seferi oldu.

Cengiz. Hsia merkezi teslim olmadan bir iki gün Önce Çin’in bugünkü eyaleti Kansu’da Tangut seferi sırasında hastalanarak öldü (1227).

Cesedi Moğolistan’a götürüldü. Onon ve Kerulen kaynakları yakınında.

Burhan-Haldun dağlarında bir yere gömüldü.

Fakat moğol geleneği gereği olarak mezarı gizli tutuldu.

Kendisinden sonra gelenler de bu dağlara gömüldü ve oraya heykelleri dikildi.

Cengiz Han savaşlarda her zaman süratli davranır, düşmanı arkadan çevirir, atlı bölüklerini önden göndererek düşman kuvvetlerini yıpratırdı.

Alınan yerlerin halkından milis kuvvetleri kurarak düşmana kargı sürerdi.

Karşı koyan şehirlere ise asla merhamet etmezdi.

Cengiz Han imar işlerinde müslüman devlet adamlarından faydalanırdı.

İnanmış bir kimse olmakla birlikte batıl inançları da vardı.

Ebedi gök Tanrı’nın ve koruyucu ruhların iradesini bilmek isteği, belki de ihtiyacı onu samanlarla, büyücülerle, kâhinlerle her zaman ilişkiler kurmaya zorluyordu.

Fakat güçlü iradesi onu zaman zaman büyücülerin fikirlerine uymayan bir yönde hareket ettiriyordu.

Kumandanlar hanın izni olmadan emri altındakilere ceza veremezdi.

Ayrıca doğrudan doğruya hana tabi olan 1 000 kişilik bir alay vardı.

Bu alay, hükümdar ordunun başında olduğu zaman savaşa giderdi.

Orduya harbe hazırlayıcı nitelikte sürek avları yaptırırdı. 1240’ta yazılan moğolca bir eser ordunun disiplin ve kuvvetini anlatır.

Cengiz Han’ın, Börte, Kulan, Yesüy, Yesügen adlı dört başkadını vardı.

Bunların sayısına uygun olarak da dört karargâh kurmuştu.

Ayrıca aralarında Kin hükümdarının kızı da bulunan pekçok karısı ve odalığı vardı.

Savaşa çıkarken karılarını da beraberinde götürürdü.

Cengiz Han savaşlardan hoşlanıyorsa da gerçekte insan Öldürmekten hiç bir zaman zevk almamıştır.

Cengiz’den sonra gelenlere özellikle Cengizliler adı verildi.

Kendisinden sonra ülkesini oğulları Çağatay, Ügedey, Tuli ve Cuci’nin oğullan yönetti.

Ulus adı verilen ülkeyi dörde böldüler.

Cucrnin oğullarından Batu Han, Altınordu, Orda Beyazoğlu devletini, daha sonra Orda’nın torunları da Han Tarhafı Hanlık sülâlesini kurdular.

Cuci’nin diğer oğlu Togay Timur’un yerine geçen Muhammed Han ve Hacı Giray ise Kazan ve Kırım hanlıklarını kurdular.

Çağatay’ın torunları da Maveraünnehir, Kaşgar ve Turfan’da kısa süre devam eden hanlıklar kurdular.

Bunların arasında ün yapanlar sadece Ügedey’in soyundan gelen Kuyuk Han, Kaydu ve oğlu Çapar’dır.

Kubüây ve Çağatay ile savaşan Çapar yenilerek Çin imparatorluğuna sığındı.

Cengiz’in dördüncü oğlu Tuli’nin yerine geçenlerin en ünlüsü Hülâgu Han ise İran İlhanlılar sülâlesinin kurucusudur.

Çin’de Yuen sülâlesini kuran Kubilay Kaan da Tuli’nin diğer ünlü halefidir.