Cumhuriyetçi Parti (ABD) | Ansiklopedik Bilgi |

Cumhuriyetçi Parti (ABD) Birçok amerikalının Kansas-Nebraska kölelik uzlaşmasına (1854) muhalefetinden doğan Cumhuriyetçi parti, Ripon toplantısı sırasında (28 şubat) ortaya çıktı. Jackson’da bu adı aldı (6 temmuz).

Gerçekte, partinin ilk milli kongresini (Philadelphia, 17 haziran 1856) hazırlayan Pittsburgh meclisi tarafından kuruldu (şubat 1856).

1766 Bağımsızlık bildirisinin «cumhuriyetçi» ilkelerinin savunucusu olarak ortaya çıkan milliyetçi, kölelik düşmanı ve kuzeydoğunun eski Hamilton’cu federalistlerini hoşnut eden içki yasağını koyan bir program kabul etti.

Bu çevreler, partiye 1856’dan itibaren oylarını verdiler (Fremont, cumhurbaşkanlığına aday gösterildi) ve parti sağlam temeller üstüne kuruldu.

Cumhuriyetçiler 1860’ta Lincoln’ı cumhurbaşkanlığına seçtirdi (1861-1865).

Bu da Güney’in Birleşik devletlerden ayrılmasına ve iç savaşa (1861-1865) yol açtı.

Kuzeyin, Güneye karşı zaferi, etkilerini Büyük göllerin batısına kadar yayarak Cumhuriyetçi’lerin hâkimiyetini kabul ettirdi. Cumhuriyetçiler 1861 ve 1961 yılları arasında A.B.D.’nin başkanlığını sık sık elde ettiler.

Bununla beraber, 1865’ten 1869’a kadar Andrew Johnson (Lincoln’ın milli birlik amacıyla seçtirdiği başkan yardımcısı güneyli demokrat) ve özellikle 1885-1889, 1853-1897 (Cleveland), 1913-1921 (Wilson), 1933-1953 arasında (Roosevelt ve Truman) ve 1961’den sonra (Kennedy) demokrat başkanlar seçilerek Cumhuriyetçiler iktidardan uzaklaştırıldı.

Ayrılma savaşının sonunda öldürülen başkan Lincoln’dan mahrum kalan parti, yeniden kurulma gibi güç bir konuyu çözmek zorunda kaldı.

Partinin aşırı kanadı olan radikal cumhuriyetçiler ırklar arasında tam eşitlik istediler ve Güneyin kesin şekilde ezilmesini öğütlediler.

Bu da general Grant yönetiminin (1869-1877) skandallarından hoşnut olmayan mutedillerin, geçici olarak bir Cumhuriyetçi Liberal parti kurmalarına (1872-1876) yol açtı, öte yandan, seçmen gruplarının İktisadi çıkarları farklı bir hale girdi.

Batı (gümüş yataklarına sahip olanlar, yüksek fiyatlardan ve borçlarının kolayca ödenmesinden yararlanan çiftçiler) altın ile gümüş madenlerine dayanan para usulünden yanaydı.

Doğu ise yabancı ülkelerde değeri düşük olacak bir parayı kabul etmedi.

Doğu, Batı köylülerinin kabul etmediği, yüksek gümrük vergilerini istiyordu.

Cumhuriyetçilerin, parada sadece altını ölçü alan usulü (14 temmuz 1890 tarihli kanun) ve yüksek vergi (1890, McKinley ve Dingley, 1897) seçimi, özellikle Halkçı parti yararına («Grangers» ve «Knights of Labour»ların birleşmesi) Batıdaki seçim durumlarını sarstı.

Parti. The odore Rooseveİt (1901-1909) ile daha «açık» bir siyaset (1908’de vergilerin indirilmesi: «Tröstlere karşı Sherman kanunu»nun uygulanması; paraca güçlülere karşı mücadele; dış emperyalizm) güder.

Fakat, parti hizipleşmelerle (senatör La Follette’in başkaldıran azınlığının 1912’de Theodore Roosevelt’in kurduğu ilerici parti’de tekrar toplanmasıyla) zayıflar.

Bununla beraber çoğunluğunu koruyan parti 1921 ile 1931 arasında yeniden İktidara geldi, dış siyaset alanında yalnızlık siyasetine ve liberal iktisat sistemine döndü.

Cumhuriyetçilerin çoğunlukta olduğu 64. kongre, senatonun Versailles antlaşmasını reddetmesini sağladı (20 kasım 1919) ve A.B.D.’nin Milletler cemiyetine girmesini önledi.

Alman asıllı Mİddlewest’de halkın tuttuğu Cumhuriyetçi parti, milliyetçiliğin (America First), dini ve kısmî puritanizmin ve refahın (Hardihg. Coolidge. Hoover) öncüsü oldu. Fakat,’ 1929’da İktisadî buhran sonunda iktidarı kaybetti.

Demokrat F.D. Rooseveltin’in iktisadı ve sosyal siyasetine muhalif olan Cumhuriyetçi’ler. A.B.D.’nin Japonya’ya karşı savaşa girişi sırasında iktidarla işbirliği yaptı.

Kongre’de çoğunluğa sahip (1946 kasım) ‘Cumhuriyetçi parti general Eisenhower’in kütleleri etkileyen adaylığı (1953-1961) ile A.B.D. başkanlığını tekrar elde etti.

A.B.D. dünyanın öncülüğü rolünü benimsedi ve «Atlantik antlaşmasının» maddi ve manevi ağırlığını yüklendi.

Fakat iktisat (İktisadi gerileme), milletlerarası (Dulles’ın tutma siyasetinin başarısızlığı) ve strateji (füze yarışında geri kalma) alanlarında karşılaşılan güçlüklerden kamuoyu Cumhuriyetçi partiyi sorumlu tuttu.

Cumhuriyetçi parti, kongrede çoğunluğu (1958 seçimleri), sonra demokrat Kennedy karşısında başkanlığı (1961) kaybetti.

1960 Kasımında, A.B.D. başkanlığına aday gösterdikleri Richard Nixon seçimleri birkaç bin oy farkla kaybedince, Cumhuriyetçi parti hukuken değilse de fiilen ikiye bölündü.

Bunlardan liberal kol.. New York valisi Nelson A. Rockefeller ve eski Pennsylvania valisi William W. Scranton, daha tutucu öbür kol da Arizona senatörü Barry M. Goldwater tarafından yönetiliyordu.

San Francisco Cumhuriyetçi kongresinde,partinin başkan adayı seçilen Goldwater’ın seçimlerdeki başarısızlığı (Johnson’ın 43 milyon oyuna karşılık, 27 milyon oy), Cumhuriyetçi partiyi güçsüz bir hale soktu.

Partiye, eski aktör Ronald Reagan dışında hiç kimsenin hâkim gözükmediği bir anda, Reagan’ın siyasi ihtiraslarına; Cumhuriyetçi parti teşkilâtının desteğini kazanan Richard Nixon, liberal Nelson Rockefeller,İllinois senatörü Charles H. Percy ve Michigan valisi George W. Romney karşı çıktılar.

Cumhuriyetçi parti adayı Nİxon 1968 seçimlerinde Demokrat parti adayı Humphrey’i yenerek başkan seçildi.

Aynı partiden Spiro Agnew başkan yardımcısı oldu.