Encyclopédie

Encyclopédie Encyclopédie ou Dictionnaire Raissonne des Sciences, des Arts et des Metiers. (Ansiklopedi veya ilim, Sanat ve Zanaatlar Açıklamalı Sözlüğü), 1745’te kitapçı Le Breton, İngiliz Chambert’in Cyclopaedia’sının fransızcaya çevrilmesi işini Diderot’ya yerdi; Diderot, D’Alembert’in de yardımıyla bu uyarlamadan orijinal bir eser çıkardı.

Diderot’nun ekim 1750 tarihli bir tanıtma yazısını, 1 temmuz 1751’de birinci cildin yayımı izledi; bu cilde koyduğu bir önsözde (Discours Preliminaire) D’Alembert, hafıza, hayal ve akıl yolundan bilgilerimizin zincirlenişini gösteriyor ve insan düşüncesinin gelişmelerinin tarihini çiziyordu.

1751’den 1772’ye kadar infolio büyüklükte 17 cilt ile levhalardan ibaret 11 cilt yayımlandı; bunlara 1777’de Diderot’nun kaleminden çıkmayan 5 ek cilt ve 1780’de de Panckoucke ve Rey tarafından hazırlanmış 2 ciltlik çizelge eklendi.

Eserin masrafları, her biri 956 livre ödeyen 5 000 abone tarafından karşılandı.

Yayın, çeşitli olaylarla kesildi: yazı ailesinden rahip Prades’in sapkınlıkla suçlanan bir tezi savunması yüzünden 1752’de, Helvetius adındaki bir başka yazarın De I’Esprit başlıklı maddeci kitabının mahkûm edilmesi sebebiyle de 1758’de.

Aynı yıl, D’Alembert’ in «Cenevre» maddesi bir fırtına kopardı; Rousseau’nun Lettre sur les Spectacles (Tiyatro üzerine Mektup) başlıklı yazısıyla büsbütün cesareti kınlan D. Alembert işi bıraktı.

Fakat, birçok defa resmen durdurulmasına ve Jansenius’cuların, Cizvitlerin, Freron ve Palissot’nun ağır hücumlarına uğramasına rağmen, Encyclopedie’yi destekleyen yarı resmî sıfatlı, güçlü kişiler vardı: Argenson markisi, Madam de Pompadour ve özellikle, kitaplık müdürü Malesherbes. Bütün serveti ve nüfuzuyle Jaucourt şövalyesi, iki ansiklopediciyi destekledi; bunlar da Voltaire («zarafet», «belâgat», «muhakeme» ve «muhayyile» maddeleri yazarı) ve Montesquieu («zevk» maddesi) gibi birkaç büyük yazarla Rousseau (müzik üzerine maddeler), Helvetius, Condillac rahibi (felsefe), rahip Moreliet, rahip Yvon (ilâhiyat), baron Holbach (kimya), Daubenton (tabiat tarihi), Marmontel (edebiyat eleştirisi); Dumarsais (gramer), Quesnay, Turgot (iktisat) gibi uzmanları yardıma çağırdılar.

Diderot, kendi yazıları dışında, başka madde yazarlarının noksanlarını da tamamladı ve kitapçının ihanetine rağmen bu uğurda canla başla çalıştı.

Eserin uyandırdığı tepkilerle takdirler, yepyeni bir teşebbüs oluşundandır: bir sözlük ilk defa bütün soruları cevaplandırıyordu; el ve makine zanaatları eserde ayrıntılarıyla ve resimli olarak anlatılıyordu.

Yazı ailesi içindeki fikir ayrılıklarına rağmen, bir çeşit siyasî ve edebî muhafazakârlıkla nitelenebilen düşünüş tarzına, ihtiyatlı bir Descartes’cılık ve onun bütün fikir alanlarına uygulanmış akılcılığı hâkimdir.

Papazların taassubu, gülünç inançlar mahkûm edilmiştir.

Nüfuz, gelenekler; bilimsel araştırmalar ve toplum İktisadî alanlarında gerçekleşecek olan ilerleme adına reddedilmektedir.

Eserin belgeler bölümü çabuk eskimişse de, devrimci eğilimleriyle Encyclopedie’nin etkileri derin ve sürekli olmuştur.