Evkaf Nezareti Nedir | Osmanlı Tarihi |

1826 evkaf nezareti, Evkaf Nezareti hakkında Bilgi, Evkaf Nezareti İdaresi, Osmanlıda Evkaf Nezareti,Evkaf Nezareti Nedir Evkaf Nezareti Osmanlı imparatorluğunda İslâmî esaslara göre düzenlenen ve kurulan her türlü evkaf kurumunun yönetimiyle görevli nezaret.

Evkaf Nezareti İdaresi

Biri, halicin işlerini yönetmek ve düzenlemek, adalet işlerini yürütmekle görevli kimselerin baktığı Amme nezareti; diğeri, yetimlerin işlerini görmek, islâm evkafını yönetmek v.b. işlerle görevli kimselerin baktığı Hassa nezareti olmak üzere iki kısımdı.

Bu bakımdan bir vakfın, daha doğrusu birçok evkafın mütevellisine nazır denirdi.

Ancak daha sonraları hükümdar tarafından bir vakfın idare işleriyle görevlendirilen nazırlara mütevelliyi vakıf denildi.

Nazır genel anlamda kullanıldı.

Nazır unvanı mütevellilerin denetimine ve islâm evkafının genel yönetimine bakan kimselere verilirdi.

Çeşitli islâm devletlerinde kurulan medreseleri, dinî ve sosyal kurumlan kapsayan vakıflar çoğaldıkça her vakfın nezareti ulemadan birisine verilir, bunların yönetimi kadılar tarafından denetlenirdi.

XIII. yüzyılda, Mısır Memlûk devleti zamanında, dört mezhepten birer kadı tayin edildiği gibi bunların başında Nazırülahkâmı Şeriye unvanlı genel bir nazır bulunurdu.

Bütün evkafın nezareti bunların görevleri arasındaydı.

Nazırülahkâm memuriyeti Mısır’dan başka Şam, Kudüs, Halep gibi eyalet merkezlerinde de kuruldu.

Anadolu Selçuklu devletinde evkafın denetimini kadıülasker olan âlimler yapıyordu.

XIV. yy. ın birinci yarısında Kırım Türk devleti hükümdarı olan Özbek Han zamanında Nazırülevkaf unvanıyla bir makam kuruldu.

Bu evkaf nazırı bütün vakıf kurumlarını denetliyordu.

Osmanlı devletinin kuruluşundan sonra her yanda artan evkaf kurumlarına yeni nazırlar ve müfettişler getirildi ve Bursa kadıları bunların denetimiyle görevlendirildi.

Bunlar, El-Müfettiş-ül-Evkafı Rumiye unvanıyle vakfiyeleri tetkik ve imza ettiler.

Orhan Gazi Bursa’da yaptırdığı cami ve diğer evkafının nezaretini veziri Sinan Paşaya vermişti.

Sinan Paşa, Osmanlı devletinde ilk Evkafı Hümayun nazırı oldu.

Yıldırım Bayezid, her bölgeye birer müfettişi ahkâmı şeriye tayin ederek, evkaf ile nazırların durumunu bir murakabeye bağladı.

Ondan sonra, Hâkim-il-H ükkâm-il-Osmaniye adiyle kurulan makam, evkafın genel nezareti ile görevli oldu.

Fatih Sultan Mehmed ise İstanbul’da yaptırdığı dinî ve sosyal kurumlan kapsayan evkafın nezaretini 1464’te sadrazam Mahmud Paşaya, 1468’de ishak Paşaya vermişti.

Sadrıali nezareti denen bu görev, sadrazamların yönetimine bırakılan evkafın genel idaresi demekti.

Daha sonraları bu vazife reisülküttap tarafından görüldü.

Ayrıca her eyalet için, müfettişi evkafı rumiye adıyla özel makamlar vardı.

Kazaskerlerin de bütün evkafın nezareti âmmesine memur edildiği, vakfiyelerdeki tasdiklerden anlaşılmaktadır.

Bayezid II, İstanbul ve diğer belli başlı merkezlerde yaptırdığı kurumların evkaf nezaretini 1506 yılında şeyhülislâma verdi.

Bundan sonra şeyhülislâmın bu göreve bakması bir gelenek oldu.

Sonraları bütün ulema ve meşihat mensupları evkafı da buna katılarak geliştirildi.

Bu iş, tezkereci efendiler tarafından yönetildi.

Kanunî Sultan Süleyman’ın zevcesi Hurrem Haseki Sultanın İstanbul’daki evkafının nezareti saray kapı ağasına verildiği için 1545 tarihinden sonra Kapı ağası nezareti kuruldu.

Bâbüssaade ağaları tarafından yönetilen bu Kapı ağası nezareti, zamanla Haremi Hümayun’daki hanım sultanlar ile diğerlerinin evkafı da eklenerek genişledi ve bunlar kapı halifesi denilen kimselerce yönetildi.

Ancak 1588 yılında dârüssaade ağası olan kimse, bâbüssaade ağalarının üstünde bir yetkiye sahip oldu ve elde ettiği bir iradei seniye ile Evkafı Haremeyn nazırı unvanını aldı.

Osmanlıda Evkaf Nezareti

Böylece Haremeyn nezareti başladı.

Daha sonra padişahların, hanedan üyelerinin, dârüssaade ağaları ile mensuplarının evkafı da eklenince büyük bir önem kazanan bu nezaret dört memurlukla idare edildi:

1. Evkafı Haremeyn müfettişliği

2. Evkafı Haremeyn muhasebeciliği

3. Evkafı Haremeyn mukataacılığı

4. Dârüssaade yazıcılığı

Zamanla İstanbul, Galata, Üsküdar, Eyüp kadılarının kaptanpaşa ile yeniçeri ağalarının, sekbanbaşı ve bostancıbaşıların nezaretleri de kurulunca evkaf nezaretlerinin sayısı on ikiye çıktı.

Evkafı Haremeyn nezaretinde XVIII. yy.da Hacı Beşir Ağa ve diğer beşir ağaları ile Cevher Ağa gibi dârüssaade ağaları da görev aldılar.

Bunlardan bazıları evkaf işlerini bozdukları için, cezalandırıldı.

Abdülhamid I, Hamidiye evkafı ile idaresi için yeni bir teşkilât kurunca, Evkafı Hümayun nezaretinin gerçek kurucusu sayıldı.

Daha sonra buna Mahmud II’nin düzenlediği Mahmudiye evkafı da eklendi.

İkisi birden elli evkafa kadar yükseliyordu, hepsi birden Darphanei Âmire nazırının i-daresine verildi.

1819 Yılında Darphaneyi Âmire nazırı, aynı zamanda, Hamidiye ve Mahmudiye Evkafı mütevelli kaymakamı oldu.

1826’da Yeniçeriliğin kaldırılmasıyle yeniçeri ağası ve sekbanbaşı ağalarına bırakılan evkafın idaresi de bunlara eklendi.

Yönetimde birtakım güçlükler doğunca, 1827’de çıkarılan bir iradei seniye ile bu kurumlar Darphane nezaretinden ayrıldı.

Evkafı Hümayun nezareti unvanıyla yeni bir nezaret kuruldu.

Bu nezaret, Kesedarlık, Zimmet halifeliği, Sergi halifeliği adlarıyle üç daireye bölündü ve hepsinin başındaki görevliye de nazır denildi.

Öte yandan dârüssaade ağalarının idaresindeki Evkafı Haremeyn nezareti de devam ediyordu.

Bu nezaretin bağımsız olmakla beraber padişaha yapılacak arzlarında, Evkafı Hümayun nazırının aracılığına başvurması da ferman gereğiydi.

Bir aralık Evkafı Hümayun nezareti Tophanei Âmire nezareti ile birleştirilerek Hazinei Hassa nazırının yönetimine verildi (1838).

Yine XIX. yy. da Evkafı Hümayun ile Haremeyn evkafı birleştirildi; bu nezaret zaman zaman daha bazı değişikliklere uğradı.

Sonunda vezir rütbesi ile Evkafı Hümayun nezaretine tayin edilenler, Meclisi Hassı Vükelâ’ya da katıldılar.

Bu nezaretin teşkilâtı geliştikçe, İstanbul’daki birçok büyük evkafın daireleri sayılan Cabî odaları kaldırıldı.

Vakıf gelirlerinin toplanması, nezaret dairesinde kurulan Tahsilât idaresine verildi.

Cabîlerden bazıları tahsildar adiyle memur sayıldılar; böylece bütün müslüman vakıflarının yönetimi Evkaf nezaretine bırakıldı.

Bu nezaretin taşra kuruluşları Muaccelât müdürlüğü adını aldı, daha sonra bunlar vilâyetlerdeki Evkaf müdürlüklerine çevrildi.

Öte yandan bu nezaretin açtığı rüştiye mekteplerinin sayısı artınca, nezaretin bünyesi içinde bir Mekâtibi Rüştiye nazırlığı kuruldu.

Bir süre sonra Evkaf nezaretinden ayrılan bu nazırlık Maarifi Umumiye nazırlığı olarak teşkilâtlandırıldı.

Bu, bugünkü Millî Eğitim bakanlığının ilk şeklidir.

Evkaf nezareti 1921 Teşkilâtı Esasiye kanununa göre Ankara, Türkiye

Büyük Millet Meclisi hükümetinde Seriye ve Evkaf vekâleti olarak kurulmuş, 1924 Anayasasına göre de Başbakanlığa bağlı bir genel müdürlük haline getirilmiştir.