Fatih Sultan Mehmed,Hayatı,Dönemi | Biyografi,Osmanlı |

Fatih Sultan Mehmed,Mehmed II Fatih,[Ebulfeth], Türk padişahı (Edirne, 1432 – 1481).

Fatih Sultan Mehmed Hayatı

Murad II’nin oğlu.

1432 Martında bir pazar günü Edirne’de doğdu.

11 Yaşında Manisa’da valilik yaptı.

1443’te Amasya valisi olan ağabeyi Alâeddin Ali Çelebi ölünce, tahtın tek varisi oldu.

1444’te Macarların sebep olduğu buhran sırasında Murad II, oğlu lehine tahttan çekildi, yerine Mehmed II sultan oldu; fakat buhranı yatıştıramadı; bunun üzerine Murad II, Varna’ya doğru ilerleyen Haçlıları karşılamak üzere ordunun başına geçti; Haçlıları Varna’da yendi.

Bununla birlikte, Edirne’de kalan Mehmed’in saltanatı devam etti; yazılan fetihnamelerde onun ismi anıldı.

Genç padişahın saltanatı 1446’ya kadar sürdü ve bu tarihte, yeniçerileri isyana zorlayan Çandarlı Halil Paşanın çabasıyla tahttan indirilerek yerine yine babası, tahta getirildi, Mehmed n, Manisa’ya gönderildi.

Bu yüzden, Mehmed’in kudreti hakkında birtakım şüpheler uyandı; 18 şubat 1451’de ikinci defa, babasının ölümüyle tahta çıktığı zaman Batılılar gibi Bizanslılar da yeni ümitlere kapıldılar; aynı yıl, Francesco filelfo Fransa kralı Charles VII’ye gönderdiği mektupta: «Batılılar, Osmanlı devletine son darbeyi vurmak zamanının geldiğine inanıyorlar» diyordu. Mehmed II iş başına geçtiği bu sırada yeni bir buhranla karşılaştı.

Bizanslılar, Çorlu’ya kadar olan topraklan ele geçirdiler ve Orhan Çelebiyi saltanat müddeisi olarak ilan ettiler, tahsisatının da 300 000 akçeye açıkladılar, öte yandan Karamanoğlu İbrahim Bey, Akşehir ile Seydişehir’i zaptetti: Sırplar, Mehmed’in tahta geçtiği sırada (memleketine) gönderdiği analığı Mara Sultanın masraflarına karşılık bazı kalelen istediler.

Mehmed II, bu buhrana karşı koymak için bazı tavizler verdi.

Mara Sultanın masraflarına karşılık Alacahisar’ı (bugün Kruşvac) Sırplılara bıraktı; Bizanslıların isteğini uygun karşıladı; Venediklilerle 10 eylül 1451’de yapılan anlaşmayı yeniledi; Macarlarla 20 kasım 1451’de üç yıllık bir mütareke imzaladı.

Bununla birlikte, Bizans’ın etkisinde kalarak genç padişahın tutumu hakkında yanda (elçisi) görev aldı; saltanat müddeisi Orhan Çelebi de maiyetindeki ücretli türkler (Turcopol) ile birlikte bir kuleyi savunmakla görevlendirildi, öte yandan, 2 nisanda Yalı köşkü yakınındaki Kentenarion adlı kuleyle Galata surları arasına zincir gerildi ve latin gemicilerin yönetimindeki donanma da zinciri savunmakla görevlendirildi.

Mehmed II, bütün kışı savaş hazırlıklarıyla geçirdi ve 23 mart 1453 cuma günü Edirne’den hareket ederek, 5 nisanda Hagios Romanos (Topkapı) önüne geldi; hemen karşısına otağını kurdurdu.

80 000’in üstünde olan türk kuvvetleri, düzenli bir plana göre, aynı günde yerlerini aldılar, imparatorun, teslim teklifini reddetmesi üstüne, 6 nisanda büyük topun ateşlenmesiyle kuşatma başladı ve 29 mayısa kadar devam etti.

İstanbul’a karşı ilk genel saldırı 18 nisanda yapıldı; 20 nisanda ise ilk deniz savaşı yapıldı.

Türk donanması, Yenikapı açıklarında üç ceneviz ve bir bizans gemisinden meydana gelen küçük bir donanmanın Haliç’e girmesini önleyemedi.

Fakat 21 nisana bağlayan gece içinde 67 gemi Mehmed II’nin emriyle karadan çekilerek Kasımpaşa’ya indirildi.

Bundan sonra 12 ve 14 mayıs saldırılarına girişildi. 16 Mayıstan sonra karşılıklı lağım savaşları oldu.

Mehmed II, 27 mayısta bir divan toplayarak genel saldırı kararını aldı ve 28 mayıs gecesinde bütün hazırlıklarını bitirerek ertesi sabah askerine son saldırıyı yaptırdı.

Bu sırada Topkapı yakınında bulunan Kostantinos Dragases yedeklerini savaşa soktu; fakat esas savunmayı yapan Justiniani’nin yaralanması üzerine karışıklık meydana geldi ve panik başladı.

Türk askerleri ise dalgalar halinde saldırdılar; bunlardan birinin başında bulunan Ulubatlı Hasan, burca bayrağını dikmesine rağmen şehit düştü; fakat sonradan İstanbul’un ilk sancakbeyi olan Karıştıran Süleyman Bey türk bayrağını surlara dikmeyi başardı.

Topkapı’dan Eğrikapı’ya kadar uzayan alanda iç ve dış surlar arasındaki yerde de çarpışmalar oldu; şehri savunanlar Topkapı yanındaki gedikten içeri giren türk askerini görünce, panik halinde şehre doğru kaçtılar, imparator karışıklık sırasında öldü.

Açılan kapılardan şehre giren birlikler, Haliç tarafından İstanbul’a giren Cebe Ali, Karaca Bey ve donanma kumandanı Hamza Bey, askerleriyle Aksaray meydanında birleştiler ve Ayasofya’ya doğru ilerlediler.

Böylece 29 mayıs 1453 salı günü sabahından itibaren İstanbul’u alan Mehmed II, öğleden sonra Tcpkapı’dan şehre girdi; At meydanından (Hippodromos) geçerek Ayasofya’ya gitti ve burada toplananlara iyi davranarak güven içinde evlerine gitmelerini istedi.

Fakat karşı koyanları, elinde silâh olanları yakalattı.

Artık Fatih unvanını alan genç hükümdar, imparatorun hayatta olup olmadığını araştırdı; amcası Orhan Çelebiyi rahip elbisesiyle yakalatarak öldürttü.

Ortodoks kilisesine taraftar Lukas Notaras’a başlangıçta iyi davrandı; hasta olan karısını ziyaret ederek ona idari görev vermek istedi.

Öte yandan fetihle birlikte bütün otoritesini kaybeden Çandarlı Halil Paşayı tutuklattı ve bugünkü Eminönü’nde bulunan bir kulede (Halil Paşa pyrgosu) hapsederek birkaç gün sonra da idam ettirdi.

Fetihten sonra karışıklık içinde kalan İstanbul’da güvenliği sağlayan Fatih, üç gün süren şenlikler yaptırdı; ziyafetler verdi.

Fakat ziyafetten sonra ordu ve donanmayı yerlerine gönderdi; fetih sırasında gizlenen veya Galata’ya sığınan halkın din ve geleneklerine bağlı kalarak yaşayabileceklerini ilân ederek bir kısım esirleıi de fidye ile kurtardı.

Fatih fidyesini veren veya İstanbul’a dönen Rumlara şehirde yerleşme iznini verdiği gibi, esirlerden bir kısmını Haliç kıyısındaki evlere yerteştirdi ve ilk cuma namazını 1 haziran Î453’te Ayasofya’da kıldıktan sonra, Rumlara, patriklik makamına birini seçmelerini emretti.

Bu makamı boş bırakmak elinde”olduğu halde, Türkler ile hıristiyanlar arasında tam bir anlaşma meydana getirmek amacıyla, Gennadios lakabı ile patrik seçilen Georgios Skholarios’u yemeye Çağırdı ve

ona patriklik asası ile tacını vererek sarayının kapısına kadar uğurladı; patriklik makamı olarak da Havariler kilisesini (bugünkü Fatih camii yerinde) tahsis etti.

Bu arada fetih sırasındaki dürüst hareketlerinden dolayı yahudi cematine de havralarına sahip olma hakkını tanıdı ve Haham Rabbi Maise Kapsali’ye de iyi davrandı.

Sonradan (1461’de), altı cemaat adı verilen Ermenilerin başına Ovakim adında bir patrik tayin ederek, cemaatler arasında bir denge kurdu.

Bundan sonra 2 haziran 1453’te Zaganos Paşaya Galata’yı işgal ettirerek kara tarafındaki surları yıktıran Fatih, şehirde hemen imar faaliyetine girişti; bazı manastır ve kiliseler kendi adına, bazıları da yanındaki beyler veya din uluları tarafından cami veya mescide çevrildi.

Bununla birlikte, manastır ve kiliselerin çoğu Rumların elinde kaldı.

Nitekim Sulu Manastır tarafında Rumlara bırakılan manastır ve kiliseleri buna örnek gösteren bazı osmanlı yazarları, İstanbul’un Edirnekapı tarafından, barış yolu ile fethedildiğini ileri sürerler.

Fatih, İstanbul’un fethi üzerine Batıda yapılan toplantıları, papanın teşvikiyle kurulan birlikleri günü gününe izliyordu.

Bu bakımdan kurulan birliklere katılmaları istenen devletlerden Venedik cumhuriyeti ile 18 nisan 1454’te bir antlaşma yaparak onlara ticaret serbestliği verdi; bunun üzerine Doğudaki ticari çıkarlarını düşünen Cenevizliler de Fatih ile anlaştılar.

Fatih, 1456’da güvenlik düşüncesiyle Taşoz, Enez, imroz, Semendire ve Limni adalarını işgal ettirerek halkını İstanbul’a sürdü.

Fakat onun amacı Tuna’ya kadar hâkim olmak ve sırp meselesini çözümlemekti.

Bu amaçla 1454’te sırp despotu Georgi Brankoviç’e bir elçi göndererek ölen despot Lazar’ın ülkesi olan Morava vâdisinin kendisine miras yoluyla geçtiğini ileri sürdü ve sefere çıkarak Ostroviç, Omal ve Sivricehisar’ı ele geçirdi.

Ertesi yıl Güney Sırbistan’da Trepeça ve Novi Brdo kalelerini aldı.

Bunun üzerine despot, Fatih ile anlaştı; Macarlardan ayrılarak türk mâliyesine yılda 30 000 duka ödemeyi ve seferlere asker göndermeyi kabul etti.

Bununla birlikte Sırbistan’ın türk hâkimiyeti altına girmesinin Belgrad’ın Macarlardan alınmasına bağlı olduğunu anlayan Fatih, 13 haziran 1456’da bu kaleyi ele geçirmek üzere harekete geçti; 150 000 asker ve 300 topla Belgrad’a saldırdı.

Fakat Tuna’dan yukarı çıkan ince türk nehir donanmasının yenilgisi ve Rumeli beylerbeyi Dayı Karaca Beyin şehit düşmesi üzerine, şehrin varoşlarına giren yeniçeriler ve azablar gerilediler; savaşa katılan Fatih’in çabasına rağmen çekilme yayıldı.

Bununla birlikte, çekilen türk kuvvetlerini takip eden Hunyadi Yanoş ile Fransisken rahibi Kapistrano, yetişen 6000 türk atlısı önünde kaleye çekilmek zorunda kaldılar ve çok geçmeden aldıkları yaralar yüzünden öldüler (11 ağustos 1456).

Bu başarısızlık Haçlıların ümitlerini artırdı; 1457’de papa Callistus III, Türklere güçlük çıkarmak için, Uzun Hasan’a ve Gürcülere adamlar gönderdi; halefi Pius II de hıristiyan devletlerini bir toplantıya çağırdı

. Bütün bunlara rağmen sırp meselesini çözümlemeye karar veren Fatih, despot Georgi Brankoviç’in sonra da oğlu Lazar’ın ölümü üzerine (1458), sırp veraseti meselesini yeniden ortaya çıkardı; Mahmud Paşanın kardeşi Mihail Angeloviç’in aracılığıyla Sırpları kendi tarafına çekti ve Mahmud Paşayı göndererek Sırbistan’da Reşava, Kuruca, Osiroviç ve Rudnik kalelerini aldırdı.

1459’da kendisi sefere çıkarak Semendire’yi aldı.

Fatih, son Bizans, imparatoru Kostantinos Dragases’in kardeşleri İsparta despotu Demetrios ile Patras despotu Thomas’ın, Mora’da ellerinde bulundurdukları topraklarla, da ilgilendi; İstanbul’u ele geçirdiği için, bu yerlerinde kendisine geçtiğini ileri sürdü.

Öte yandan Venedikliler, Mora’yı kendi nüfuz bölgeleri sayıyorlardı.

Fatih, 1457’de, bu yerleri ele geçirmek için Mora’ya yürüdü.

Tarsos,pupeli,Patras, Agion ve Korinthos’u alarak birçok hıristiyan ailesini İstanbul’a sürdü  ele geçirdiği toprakları Tesalya ile ^ birleştirerek Turhan Bey oğlu Ömer Beyin İdaresine verdi ve aralık 1458’de Edirne’ye döndü.

Fakat 1459’da

Thomas kardeşine karşı üstünlük sağlayarak Mora’ya hâkim oldu.

Bunun üzerine, Fatih, 1460’ta İkinci Mora seferine çıktı; İsparta’da bulunan Demetrios teslim oldu, Thomas ise yanında çocukları ve Palaiologos hanedanından bazı prensler olduğu halde Porto Longo’da (Navarin yakınında) bir gemiye binerek İtalya’ya sığındı.

Burada hanedanının armasını kızıyla evlenen Rus çarı İvan III’e sattı.

Thomas’ın Mora’yı terk etmesi üzerine burası bazı yerler dışında bir türk vilâyeti oldu.

Fatih Zağanos Paşayı Mora’ya vali tayin etti. Fatih, bundan sonra Eflak beyi Vlad III ile de çarpıştı; Bosna meselelerini çözümledi.

Kendisine Tepeş (kazık), yani Kazıklı Voyvoda adı verilen bu Eflak beyi bağlılık şartlarını yerine getirmediği gibi, Fatih namına kendisini tutuklamaya gelen Niğbolu sancakbeyi Hamza Bey ile Rum rahip Katavolenos’u kazığa vurdurdu.

Fatih’in Trabzon seferi sırasında da Tuna’yı aşarak Bulgaristan’ı yağma etti.

Fatih, 1462’de bir imha seferine çıkarak Tuna’dan geçti.

Vlad, gece türk ordugâhına gelip Fatih’i öldürmek istedi; fakat başaramayarak Transilvanya’ya (Erdel) çekildi; ancak orada Matyas tarafından ihanetle suçlanarak zindana atıldı.

Fatih, onun yerine kardeşi Radul’u getirdi. O da Fatih’e boyun eğerek vergisini ödedi.

Yeni Bosna kralı Stepan Tomaseviç’in macar taraftan olması ve Semendire üstünde hak ileri sürmesi üzerine, Fatih, 1462’de Bosna’ya girerek Bobovats kalesini aldı (22 mayıs 1463) ve Yayça’da (bugün Jayce) bulunan kralı yakalamak için Mahmud Paşayı gönderdi.

Mahmud Paşanın gelmesi üzerine Klovaç kalesine çekilen kral, aman dileyerek teslim oldu.

Ancak, kralı yok etme kararını veren Fatih, Mahmud Paşanın verdiği amannameyi kabul etmedi; ulemanın karşı koymasına rağmen Musannifek lakabı verilen Alâeddin Ali el-Bistami’den fetva alarak amannameyi bozdu ve kralı öldürttü.

Bu arada Midilli adasını ele geçiren Fatih (1463), Macarlar ve Venedikliler ile savaşmak zorunda kaldı.

Venedikliler Mora’da Argos’u geri alarak halkı isyana teşvik ettiler; yarırmada içindeki Türkler, kalelere sığındılar (aralık 1463).

Böylece başlayan savaşlar, karada ve denizde 16 yıl sürdü.

Mahmud Paşa, Mora’ya çıkarak, Venediklilerin elindeki Germehisar’ı (Heksamilion) aldı; isyanı bastırdı, Argos halkını İstanbul’a göndererek şehrin kalesini yıktırdı (3 nisan).

Fatih, 1464’te Yayça’yı kuşattı; Swornik kalesini macar kuşatmasından kurtarmak üzere Mahmud Paşayı gönderdi.

Bunun üzerine Macarlar geri çekildiler.

İstanbul’un fethiyle Boğazlara hâkim olan Fatih, İktisadi bakımdan bu su geçidiyle yakın ilgisi bulunan Karadeniz kıyılarının geleceği meselesiyle de ilgilendi; Karadeniz kıyılarındaki ceneviz sömürgelerinin islâm dünyasına karşı kullanmak üzere devam ettirdikleri esir ticaretini, Boğazları kapayarak önledi; Kırım kıyılarına baskı yapmaya başladı.

Kırım hanı Hacı Giray ile anlaşarak Kefe’yi kuşattırdı.

Bunun üzerine Cenevizliler, Fatih’e vergi vererek bir antlaşma yapmak zorunda kaldılar.

Yine aynı siyaset sonucunda, Akkerman yoluyla İktisadi bakımdan Boğazlara bağlı bulunan Boğdan beyi Petro Oron, 1455 eylülünde Türk devletinin hâkimiyetini tanıdı; Trabzon’daki Komnenos ailesi türk sultanına belirli bir vergi vermek gereğini duydu.

Bununla birlikte Fatih, İktisadi bakımdan denetimi altına aldığı Karadeniz’i bir türk gölü durumuna getirmek istiyordu.

Bu amaçla 1461 temmuzunda Cenevizlilerin elinde bulunan Amasra’yı aldı; sonra da isfendiyaroğlu İsmail Beyin elinde bulunan Sinop’u ele geçirdi ve Trabzon’a karşı yürümeden önce de, bu şehri himayesine aldığını ilân eden Uzun Hasan ile çarpışmak üzere Yassiçemen’e kadar gitti; Uzun Hasan’ın amcası Hurşid Beyi yendi.

Uzun hasan yenilgiyi kabul ederek annesi Sara Hatun ile Çemişkezek beyini ricacı olarak gönderdi.

Bunun üzerine Erzincan-Gümüşhane-Bayburt-Maçka yoluyla sarp dağlan ve ormanları aşan Fatih, Trabzon üzerine yürüdü.

Bir aydan beri denizden sarılan Trabzon, karadan da kuşatıldı.

Ordu’da bulunan Mahmud Paşa önce şehirlileri, sonra da imparator David Komnenos ile ailesini teslim olmağa ikna etti; bu arada Mahmud Paşanın teyzesinin oğlu Georgios Amirutzes, David’in başmabeyincisi olarak iki tarafa aracılık etti (15 ağustos 1461).

Fatih, imparator ile ailesini ve bir kısım Trabzonluları İstanbul’a gönderdi; yerlerine Bafra, Çarşamba ve Niksar’dan türk halkı yerleştirdi. Fatih, Trabzon’un fethinden sonra Karadeniz’in kuzey kıyılarıyla ilgilenmeye başladı.

Kırım hanı Hacı Giray, Türkler ile, Cenevizlilere karşı anlaşmıştı.

Fakat Fatih’in teşebbüslerinden endişe ederek Cenevizliler ve Litvanya ile Lehistan’a hakim olan Yagellonlarla (Jagiello’lar) birleşti; Menkube beyi ve Boğdan voyvodasını da kandırarak bir ittifak kurdu.

Hacı Giray’ın 1466’da ölümüyle yerine geçen Mengli Giray da Fatih’e karşı cephe aldı.

Bununla birlikte, Altınordu ile birlikte hareket eden Yagellonlar tehlikesi belirince Türklere yaklaşmak zorunda kaldı.

Fakat bu sırada başbek olan Eminek’e yenilerek Cenevizlilere sığınması üzerine Türkler, Kırım işlerine karışmak zorunda kaldılar: Fatih, 1475 yazında Gedik Ahmed Paşayı kuvvetli bir donanma ile Kırım’a göndererek Kefe’yi ve aralık 1475’e kadar Güney Kırım kıyılarını, Kefe’ye bağlı Azak Ye Menkub kalelerini aldı; Cenevizli olan muhafızlarını esir ettirdi.

Soğdak’da Cenevizliler elinden kurtarılan Mengli Giray, Türklere sadık kalmak şartıyle Kırım tahtına döndü.

Fatih, Eminek’in kumandasındaki kırım kuvvetleriyle Boğdan’a yürüdü; Mengli Giray da ivan III ile işbirliği yaparak Altınordu hanlığına saldırdı; fakat yenilerek Kırber’e (Çıfıt kale) sığındı; hanlığını kaybederek îstanbul’a getirildi ve Yedikule’de hapsedildi.

Fatih onun yerine kardeşi Nuruddevlet Hanı gönderdi; fakat Eminek’in ricası üzerine Mengli Giray’ı yeniden Kırım’a göndermek zorunda kaldı (1478).

Fatih, Kırım meselesini çözümlemek için Karadeniz kıyılarının fethi planını uygulamağa başladı; 1479’da Taman ve Çerkezistan kıyılarına bir donanma gönderdi.

Anapa, Kopa ve Taman yarımadasındaki Matrega ele geçirildi.

Fatih, tahta çıkınca, Karamanoğlu İbrahim Bey, yeni ümitlere kapılmış, Batı ile birleşmek istemişti.

Sonra Fatih’i hıristiyanların dostu ve koruyucusu olarak Memluklu sultanına şikâyet etti, sonuç vermeyince de Fatih’e yaklaşarak, yaptığı antlaşmalara ölümüne kadar sadık kaldı.

Fatih’in Sinop ve Trabzon seferlerine oğlu kumandasında asker gönderdi.

Ancak 1464’te ölünce oğulları arasında çıkan anlaşmazlığa Fatih karışmak zorunda kaldı.

Nitekim İbrahim Beyin oğullarından Pir Ahmed ile kardeşi Kasım ve ishak Beylerin birbirleriyle mücadeleye başlamaları üzerine ishak Bey Karaman iline hâkim oldu; Pir Ahmed de Fatih’in yanına sığındı.

Fatih, halasının oğlu olan bu karaman beyini ishak Beye karşı destekledi.

Buna karşılık İshak Bey, önce Fatih ile anlaşmak istedi; bunu başaramayınca da Uzun Hasan’dan yardım istedi.

Bunun üzerine Uzun Hasan kuvvetleri Karaman iline girerek İshak Beye yardım ettiler.

Buna karşı Fatih de kendisiyle anlaşan Pir Ahmed’i destekledi.

Bu destek üzerine Karaman tahtına geçen Pir Ahmed, Orta Anadolu’ya hâkim oldu.

Fatih’in Orta Anadolu bölgesinde nüfuz sahibi olmasını iyi karşılamayan Uzun Hasan ile MemlÛklular bu Karaman beyini Fatih’in desteğinden ayırdılar. Nitekim, Fatih, 1467’de memluk seferine çıkmak niyetiyle Afyon’a geldi; fakat Pir Ahmed tabiiyet şartlarına rağmen kendisine yardım etmedi.

Bunun üzerine Fatih, Pir Ahmed’in Memluklar ve Dulkadırlılar ile birleşmesine meydan vermemek üzere Afyon’dan hareket ederek Konya üzerine yürüdü; Konya’yı ve Gevele kalesini aldı; Mahmud Paşa, Pir Ahmed’in arkasından gitti; fakat onu yakalayamadı.

Fatih, Konya’da bulunduğu sırada Karaman ilindeki halkın İstanbul’a sürülmesini Mahmud Paşaya emretti.

Fakat Veli lakabıyla tanınan Mahmud Paşa, halka iyi davranınca rakipleri bundan yararlandılar ve Paşa, ordu Afyon’a geldiği sırada azledildi, öte yandan Mahmud Paşanın yerine geçen Rum Mehmed Paşa, hiç bir ayırım yapmadan Karaman halkını İstanbul’a sürdü.

Fatih, merkezi Konya olan Karaman vilâyetine Manisa’dan getirdiği şehzade Mustafa’yı tayin etti.

Fakat türk kuvvetleri çekilince Pir Ahmed, Konya’da saldırdı.

Burayı alamadı; ama 1469’a kadar Ereğli, Aksaray, Develi ve Niğde’yi eline geçirdi; kardeşi Kasım Bey, 1470’te saldırılarını Ankara’ya kadar uzattı ve Alanya beyi Kılıç Aslan Bey ile işbirliği yaptı.

Bu hareketleri bastırmak üzere Fatih tarafından gönderilen Rum Mehmed Paşa, Ereğli ve Larende (Karaman) halkını yeni vergilerle ezdi; fakat Silifke yakınında, Varsak beyi Ulaşoglu Hüseyin (lakabı Uyuz) Beye yenildi, öte yandan Karamanlılar henüz beylerine sadık kaldıklarından Kasım Beyin çevresinde toplanarak Rum Mehmed Paşayı yeniden yenilgiye uğrattılar.

Bunun üzerine Gedik Ahmed Paşa ve ishak Paşa kumandalarındaki türk kuvvetleri Karamanlıları yenerek Karaman, Ereğli ve Aksaray’ı ele geçirdiler; halkını İstanbul’a sürdüler (1471) Gedik Ahmed Paşa, Karamanlılar ile işbirliği yapan Alanya beyi Kılıç Aslan’ı teslim alarak İstanbul’a gönderdi.

Karaman beyliğinin yıkıldığı bu sırada, Türkler ile savaş halinde bulunan Venedikliler ve Uzun Hasan, Karamanlıları kurtarmayı denediler. Uzun Hasan, Tokat’ı yağmalattı (1471) ve iç Anadolu’ya kuvvetler gönderdi, öte yandan Venedikliler Pietro Mocenigo emrindeki donanmayı Karaman kıyılarına gönderdiler.

Fatih ve Uzun Hasan, XIV. yy.da Anadolu’nun doğusunda Van, güneyinde Urfa, Mardin ve kuzeyinde Bayburt olmak üzere Fırat ile Dicle arasındaki alanda bir beylik kuran Akkoyunlu Türkmenlerinin başında bulunan Uzun Hasan, 1467’de rakipleri Karakoyunlularin ülkesini de eline geçirdi ve Fatih’e rakip olmaya başladı.

Nitekim Tokat’ı yağma ederek İç Anadolu’ya kuvvetler gönderdi ve Rodos Üstadı azamına ve Kıbrıs kralına başvurarak onlardan ateşli silâhlar istedi. Fakat Konya valisi şehzade Mustafa, Konya önlerine kadar gelen akkoyunlu kuvvetlerini Eflatun pınarında yendi.

Bunun üzerine Fatih, Uzun Hasan’a karşı sefere karar vererek, Mihaloğlu Ali Beyi ve kardeşi İskender Beyi emrindeki Rumeli akıncılarını kış aylarında Sivas’a gönderdi, kendisi 11 nisan 1473’te 70 veya 100 000 kişilik türk kuvvetinin başında Erzincan’a doğru ilerledi.

Bu arada Uzun Hasan, Karaman kıyılarında bulunan haçlı donanmasıyla ilişki kuramadı ve her şey, Fırat vâdisinde yapılacak savaşa bağlı kaldı.

Uzun Hasan, üslerinden uzaklaşarak iaşesiz kalacak türk kuvvetlerini ezmek amacıyla önce Karakoyunlu beyi Cihan Şah ile Timur’un torunlarından Ebu Said’e uygulamış olduğu birçok tuzak kurdu.

Nitekim Rumeli askeri Uzun Hasan tarafından hazırlanan tuzaklara düştüğü için bozuldu.

Türkmen beyinin hilesini sezen Mahmud Paşanın bütün uyarmalarına rağmen Fırat’a geçen Rumeli beylerbeyi Has Murad Paşa şehit oldu; Turhanzade Ömer Bey ile Rumeli defterdarı Hacı Bey esir düştüler.

Bu yenilgi üzerine orduda bozgunluk belirtileri görüldü.

İstanbul’da heyecan arttı. Türklerin bozuldukları söylentisi üzerine Edirne’de babasına vekâlet eden Cem Çelebi çevresindekilerin teşvikiyle bazı devlet ilerigelenlerinden sadakat yemini aldı.

Ancak bu söylentilerin aslı çıkmadı ve Fatih, dönüşünde bu olaya sebep olanları idam ettirdi.

Fatih, Has Murad Paşanın ölümüyle duyulan heyecanı yatıştırdı ve süvarilerle birlikte sağında sipahi, solunda silâhdarlar ve sancakbeyleri olduğu halde esas türk kuvvetleriyle ileri yürüdü.

11 Ağustos 1473 çarşamba günü Otlukbeli’nde (Üç ağızlı; Tercan’da: başkent) yapılan savaşa, Bayezid Çelebi yanında Gedik Ahmed Paşa, kırk sancakbeyi ve 20 000 kapıkulu olduğu halde sağ kanat; yanında 24 sancakbeyi ve 20 000 zırhlı azap ile Mustafa Çelebi sol kanat kumandanı olarak katıldılar.

Şiddetli bir savaştan sonra, şehzade Mustafa Çelebi, Uzun Hasan’ın oğlu Zeynel’i; şehzade Bayezid Çelebi de Uzun Hasan’ın öteki oğlu Uğurlu Mehmed’i yendiler.

Bununla birlikte, Bayezid’in yanında bulunan Gedik Ahmed Paşa, bu tarafın savaşında önemli rol oynadı.

Kaynaklardan anlaşıldığına göre Davud Paşa kuvvetleriyle birlikte hareket eden Mahmud Paşanın, savaşın kazanılmasında önemli rolü oldu.

Fatih, savaştan sonra esir düşen Karakoyunlu beyleriyle Akkoyunluları affetti ve Şebinkarahisar üzerine yürüyerek burayı ele geçirdi.

Buradayken Uzun Hasan’ın elçisi gelerek Fatih’e barış teklifinde bulundu ve esir düşen Akkoyunlu beylerini kurtarmak istedi.

Uzun Hasan, bir daha Osmanlı ülkesine saldırmamak ve Şebinkarahisar’ın fethini kabul etmek şartlarıyla Fatih ile anlaştı.

Bununla birlikte Uzun Hasan sözünü tutmadı; Venedikliler ile yeniden temasa geçti.

Nitekim, Fatih, Timur oğullarından Herat hükümdarı Hüseyin Baykara’ya mektup göndererek Uzun Hasan’ı ortadan kaldırmak için iki taraftan harekete geçmeyi teklif ettiği gibi, Uzun Hasan ile anlaşmaya kendisini ikna eden Mahmud Paşayı da İstanbul’a dönünce azletti.

Anlaşmalara sadık kalan Fatih, Uzun Hasan 1478’de Tebriz’de ölünce, onun nüfuz alanı içinde bulunan Gürcistan ile Trabzon sancağında bazı yerleri, özellikle Gümüşhane ve Trabzon üstündeki Torul kalesini ele geçirdi.

Fatih, Otlukbeli savaşından sonra yeniden Karaman işleriyle ilgilendi ve Gedik Ahmed Paşayı Pir Ahmed üzerine gönderdi.

Gedik Ahmed Paşa, hızla Karaman kıyılarını terkeden Venediklilerin arkasından Ermenek kalesine saldırarak burasını aldı. Pir Ahmed’in karısı ve hâzineleriyle sığındığı Mennan kalesini de ele geçirdi.

Bunun üzerine Pir Ahmed, dağlarda öldü.

Bundan sonra Karamanlıların son direnme merkezlerinden sayılan Silifke, Gedik Ahmed Paşaya kapılarını açtığı gibi, Develihisari ile Lülüe kaleleri de Karaman valisi şehzade Mustafa Çelebiye teslim oldu (1474).

Fatih’in Güney Siyaseti

Ümit burnunun henüz keşfedilmediği bir sırada Batı ile Doğu’yu birleştiren Mısır’ın İktisadi önemini anlayan Fatih, bu sultanlıkla dostça münasebetler kurdu.

Ancak Karaman ilinin ele geçirilmesi sırasında Memluk sultanlığının, gerek Karaman oğullarını ve gerek Akkoyunluları koruması, ilişkilerin bozulmasına sebep oldu, ilk anlaşmazlık Hicaz su yollarının onarımı meselesinden çıktı.

Fatih, müslüman hacıları için büyük sıkıntılara sebep olan havuzları onartmak üzere birtakım ustaları görevlendirdi ve Mısır vali ve hâkimlerine bunlara yardım etmeleri için de mektuplar yolladı.

Ancak kuyuları ve havuzları onarmak için giden türk ustalarını Memluklar iyi karşılamadılar ve onları geri çevirdiler.

Karamanoğlu Pir Ahmed, Memluk sultanına elçi göndererek Fatih’in su yolları bahanesiyle Mekke sultanına yüklerle filori (Floransa parası) gönderdiğini ve onu Memluklara karşı isyana teşvik ettiğini yazıyordu.

Mısır yolunun güvenlik altına alınması bakımından Maraş ile Elbistan çevresini ellerinde bulunduran Dulkadıroğullarını türk hâkimiyeti altına almak gereğine inanan Fatih, bu bölgedeki nüfuzlarını devam ettirmek kararında bulunan Memluk sultanlığının direnmesiyle karşılaştı.

Gelecekte kendisi için büyük bir tehlike olacağı anlaşılan Fatih ile mücadeleye hazırlanan Memluk sultanı Aynal, Fatih’i Trabzon seferinden dolayı tebrik etmedi.

Fatih de yeni Memluklu sultanı Hoşkadem’i tebrik etmedi. Mücadele Dulkadır topraklarında başladı. Fatih, Dulkadır beyledi.

Şahsuvar Bey, yanında osmanlı kuvvetleri katarak onların Memluklarla mücadelesini sağladı, önce Süleyman Beyin oğlu Melik Arslan’ı destekledi; bu beyin ölümü üzerine Süleyman Beyin öteki oğlu Şahsuvar Beyi, Şahbudak’a karşı destekledi.

Şahsuvar Bey, yanında Osmanlı kuvvetleri olduğu halde 1465 aralık avında Dulkadır ülkesine gelerek Memluklara karşı savaş açtı; 1467’de önce Berdi Bey kumandasındaki kuvveti, sonra da 1468’de yeni Memluk sultanı Kayıtbay’ın, emir Kulaksız kumandasında gönderdiği memluk ordusunu yenerek Memluklar elindeki Darende’yi aldı.

Sonunda atabek Özbek kumandasındaki memluk ordusuyla işbirliği yapan Üçokları da yenilgiye uğratarak El-Melikül Muzaffer lakabını aldı.

Türkler tarafından desteklenen Dulkadırlıların bu başarısı üzerine Memluk sultanlığı sınırları içinde bulunan Şam ve Halep, Türkmen toplulukları da türk tarafını tuttular.

Fatih, Dulkadırlıların bu başarıları üzerine kendisiyle dostça münasebetlere girmek isteyer, Kayıtbay’a, adet olmadığı halde, «Hadımı haremeyn Ye Karındaşım Mısır sultanı» dedi. Türkler ancak memluk sultanlarına «Sultan haremeyn Babam» derlerdi.

Bunun sonunda Fatih’in mektubu ile hediyelerini Kahire’ye getiren Türk elçisine Memluklar hiç bir karşılama töreni yapmadılar.

Ayrıca türk elçisi de bütün uyarmalara rağmen memluk sultanı önünde eğilmekten çekindi ve «Ben yer öpmeye gelmedim, padişahımdan Mısır sultanına selam getirdim» dedi ve hakarete uğradı.

Diplomatik ilişkilere büyük bir önem veren Fatih, bu olay üzerine durumu açıklamak için İstanbul’a gelen memluk elçisine iyi davranmadı.

Buna rağmen Fatih ile anlaşmayı gerekli gören Kayıtbay, Karamanoğlu Pir Ahmed’e yardım etmekten vaz geçti ve Fatih, Şahsuvar Beyi korumazsa Dulkadır topraklarını ona bırakacağına söz verdi.

Türklerin Karamanoğlu ile ilgi kuran Şahsuvar Beye yardımı azaltmaları üzerine, atabek Özbek kumandasındaki bir memluklu ordusu, Şahsuvar Beyi 1471’de Antep’te yendi ve Ceyhan ırmağı kıyısında yenilerek Zamantı kalesine sığınan bu beyi takip etti.

Şahsuvar Bey söz üzerine teslim oldu; fakat Kahire’ye götürülerek üç kardeşiyle birlikte Züveyle kapısında idam edildi.

Fatih, memluklu sultanının sözünde durmayarak Dulkadır beyini öldürmesi üzerine Dulkadıroğlu Alâüddevle Bozkurt Beyi türk kuvvetleriyle birlikte Dulkadır topraklarına gönderdi.

Fakat Dulkadır Beyi yenildi ve türk askerleri esir düştüler; bir kısmının başı kesilerek Kahire’ye gönderildi.

Memluk sultanlığının bu son hareketi üzerine Fatih, 1480 yılı başlarında Alâüddevle Bozkurt Beyi yeniden Dulkadır topraklarına gönderdiği gibi, kendisi de 29 nisan 1481’de hasta olmasına rağmen Üsküdar’a geçerek Mısır seferine çıktı. Ancak Gebze yakınındaki Hünkâr (veya Tekfur) çayırına geldiği bir sırada hastalığı arttı, 3 mayıs perşembe günü akşam üzeri öldü.

Fatih ve Batı

Türklerin Anadolu ile uğraştıkları bir sırada Batıda başta Venedik, Rodos ve Papalık olmak üzere birçok devlet arasında antlaşmalar imzalandı ve türk topraklarına karadan ve denizden saldırıldı.

1463’ten beri Türkler ile savaş durumunda bulunan Venedikliler, Limni ve İmroz adalarını işgal ettikleri gibi, Enez ve Yeni Foça’yı da tahrip ettiler.

Fatih, karşılık olarak Gelibolu sancakbeyi Mahmud Paşayı gönderdi ve Eğriboz adası alındı (11 temmuz 1470).

Fatih’in Uzun Hasan ile uğraştığı bir sırada Venedikliler, kurdukları haçlı donanması ile Antalya ve İzmir gibi Türk şehirlerini yağma ederek İstanbul’u tehdit ettiler (1471-1473).

Fakat Batı ile birleşerek Türk devletini tehdit eden Akkoyunlu tehlikesini ortadan kaldıran Fatih, 1474-1478 yıllarında Venedik topraklarına saldırdı ve Arnavutluk’taki en önemli Venedik kaleleri olan işkodra ile Kruya’yı (Akçahisar) kuşattı. Bu arada Süleyman Paşa Mora’da.

İnebahtı’ya (Naupaktos) karşı yürüdü; 1477 yılı baharında ise Bosna beyi İskender Paşa, kuvvetli bir türk ordusuyla Venedik’in Kuzey İtalya’daki topraklarına bir akın yaptı; türk atlıları, isonso (Aksu) ve Tagliamento ırmaklarını aştılar ve Venedik şehri karşısındaki zengin ovayı yağmaladılar.

Sonunda 1478’de sefere çıkan Fatih, İşkodra’yı abluka altında aldırdı; Kruya (Akçahisar) ise açlıktan teslim oldu.

Venedik, son osmanlı saldırıları üzerine gerek karada ve gerek denizde on altı yıldan beri devam eden savaşa son veren antlaşmayı imzaladı (25 ocak 1479).

Antlaşmaya göre Venedik, işkodra’yı boşaltmayı kabul ediyor, Kruya’yı, Limni ve Eğriboz adalarını bırakıyor, padişah da Mora’da aldığı bir kısım yerleri geri veriyordu.

Yine aynı antlaşma uyarınca, Venedik, Doğuda ticaret serbestliğine karşılık her yıl 10 000 altın cizye (cizye i maktua) vermeyi ve borcu olan 100 000 dukayı da iki yılda ödemeyi kabul ediyordu.

Böylece bu venedik tehlikesini ortadan kaldıran Fatih. Napoli, Venedik ve Milano arasındaki rekabetten de yararlanarak 23 mayıs 1480’de vezir Mesih Paşayı kuvvetli bir donanma ile Rodos’un fethine gönderdi.

Fakat Rodos’u 90 gün kuşatan türk ordusu büyük kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kaldı.

Buna karşılık İtalya seferine çıkan Gedik Ahmed Paşa, 1479’da Tocco hanedanına ait Aya-Mavra, Kefalonya ve Zanta adalarını ele geçirdi ve Napoli krallığının iç işlerine karışmak imkânını buldu.

Ertesi yıl 26 temmuz 1480’de, 132 gemi ve 18 000 kişilik bir kuvvetle Avlonya’dan hareket eden Gedik Ahmed Paşa, Puglia (Pulya) kıyısına çıktı; 11 ağustosta Otranto’yu ele geçirdi ve burasını bir üs haline getirerek çevreye akınlar yaptı.

Türk kaynaklarında Pulya seferi (Seferi Pulya) olarak belirtilen bu akınlar, Avrupa’da Roma’nın fethine bir başlangıç sayılıyordu. Nitekim Türklere karşı yeni bir haçlı seferi düzenlemek amacıyla Batı devletleri yanına kardinaller gönderen papa, Roma’yı bırakarak kaçmayı düşünüyordu.

Bununla birlikte yeni kuvvetler getirmek üzere Rumeli’ye dönen Gedik Ahmed Paşa, topladığı kuvvetleri geçirmeye hazırlandığı bir sırada Fatih’in ölüm haberini aldı ve geri dönme kararıyla Bayezid’in yanına gitti.

Bu yüzden, Otranto’da kalarak ümitsizliğe düşen muhafızlar, düşmana teslim olmak zorunda kaldılar.

Batı kaynaklarında belirtildiğine göre, teslim olan türk muhafızlar, İtalya iç savaşlarında rol oynamışlardır.

Fatih devrinde fikir hayatı. Kuvvetli bir asker olduğu kadar geniş görüşlü bir fikir adamı olarak da tanınan Fatih Sultan Mehmed, edebiyat, din felsefesi meselelerine, coğrafya, matematik ve astronomiye özel bir ilgi duydu.

Bu yüzden .fetihten sonra 8 manastır ve kiliseyi medrese haline getirdi.

Zeyrek ve Ayasofya medreselerini açtı.

1470’te bitirilen ve kendi adıyla bilinen camiin çevresine sekizli medreselerini (Semaniye), sonra da gerilerine tamamlayıcı tetimmeleri yaptırarak bir imaret, bir dârüşşifa ilâve ederek bunları vakıflara bağladı.

Ayrıca bugün Vefa adı verilen, semtte Şeyh Ebul Vefâ için bir cami yaptırdı; Eyüp’te Ebu Eyyubi’l-Ensarî’nin mezarı yanına bir cami bina ettirerek, buna. sonra medrese ve imaret ilâve etti.

Bu yüzden bu semt manevi bakımdan büyük bir önem kazandı.

Devrinin en büyük bilginleri: fıkıhta Molla Hüsrev, tefsirde Molla Gürani, Molla Yegân, İstanbul’un ilk kadısı Hızır Bey Çelebi, matematikte Ali Kuşçu ve özellikle sevdiği kelâm bilgini Hocazade’dir.

Bu bilim adamları yanında, Anconalı Ciriaco ve başka italyanlar Fatih’e Batı tarihleri okuyorlardı, öte yandan 1464-1472 yıllarında Fatih, rum bilginleriyle ilgilendi.

Nitekim ilk İstanbul patriği Gennadios, hıristiyan dinini anlaması için İtikatname’sıni Fatih için yazdığı gibi, trabzonlu alim Georgios Amirutzes ile oğulları, Ptolemaîos’un, kitabını Arapçaya çevirerek bir dünya haritası hazırladılar; Kritokılos da 1453-1470 yılları olaylarını kapsayan eserini bu sırada Rumca yazarak Fatih’e sundu.

Yine Fatih’in ilgi duyduğu Trabzonlu Georgios Trapeziontios, Fatih’e eserler çevirdi.

Bu bilgin, Fatih’in ölümünde bir de ağıt yazdı.

Fatih’in yanında bulunan hümanistlerden Francesco Berlinghieri, Geographia adlı eserini Fatih’e sundu; türk sultanının isteği üzerine Gentile Bellini, İstanbul’a gelerek (eylül 1479 – ocak 1481), resmini yaptı ve yeni sarayın (Topkapı sarayı) duvarlarını Rönesans üslubu fresklerle süsledi.

Bu yüzden, Batıda, Fatih’in tutumu hakkında bazı yanlış yorumlar yapıldı ve papa Pius II, onu (iki damla su ile) vaftiz ederek bütün Batının imparatoru yapma teklifinde bulunan bir mektup gönderdi.

Ancak bu mektup Fatih’in eline geçmedi; fakat Fatih’ten cevap gelmiş gibi hareket eden papa, kendi mektubuyla birlikte bunu İtalya’da yayımladı.

Fatih aynı zamanda şair bir hükümdar olarak Ayni mahlasıyla şiirler yazdı ve huzurunda edebi tartışmalar ve oturumlar yaptırdı, özellikle ulemayı ikiye ayırarak Seyit Şerif Cürcani ile Sadeddin Teftazani’nin fikirlerini münakaşa ettirmekten zevk duyardı; kendisi Sadeddin Teftazani’yi tutardı.

İran’dan, Horasan’dan ve Mısır’dan birçok yazar ve şair Fatih’in sarayına gelerek yazdıkları eserleri ona sundular.

Bu arada bazı tarikat mensupları daha gençliğinde Fatih’e etki ederek onu kendi taraflarına çekmeye çalıştılar.

Nitekim hurufiler, Fatih’in sarayına girerek onu, kendilerine çekmeyi başardılar.

Fakat tehlikeyi sezen Mahmud Paşa ile Edirne kadısı Fahreddin Acemi, hurufileri halkın huzurunda yargılayarak yaktırdılar.

Fatih devrini yansıtan şair ve yazarlarda Hamidi, Kabuli, Tirmizli Ayni gibi şairlerin eserlerinde buna ait kayıtlar vardır.

Fatih hoşgörü sahibi bir hükümdar olarak tebaası üstünde eşitliğe dayanan bir adalet sistemi uyguladı ve Karamanî Mehmed Paşaya (öl. 1481) hazırlattığı kanunnamelerle devleti yönetmeye çalıştı.

1457’de İstanbul’u merkez yapan Fatih, bir iç kale olarak Yedikule’yi inşa ettirip burayı devlet hazinesi olarak kullandı; 1454’te, bugünkü İstanbul üniversitesinin bulunduğu yerde Eski sarayı; 1478’de de Sarayburnu gerisinde Zeytinlik adı verilen yerde Yeni saray (Topkapı) yaptırdı; 1472’de Çinili köşkü yaptıran Fatih, İstanbul’un savunması için Çanakkale boğazında Kilitbahir ve Sultaniye kalelerini yaptırdı; tersaneyi Gelibolu’dan alıp 1462’de Kadırga limanına getirdi.

Fatih’in zehirlendiği ileri sürüldüyse de bunun doğru olmadığı ve bütün türk padişahlarının geçirdiği damla (gut’nikris) hastalığından öldüğü bilinir.

Fatih, yeni bir çığır açan hükümdardır.

Onu tamamen bir hümanist ve rönesans hükümdarı saymak doğru değildir.

Ancak onun hoşgörüsünü çocukları ve torunları devam ettiremeyerek devletin gittikçe gerilemesine sebep oldular.

Fatih’in öldükten sonra tahnit edilen cesedi, 3 mayıstan 22 mayısa kadar Yeni sarayda (Topkapı sarayı) kaldı ve 22 mayısta, Amasya’dan İstanbul’a gelerek tahta geçer oğlu Bayezid’in türk geleneğine uygun olarak hazırladığı bir törenle bugünkü türbesine gömüldü.