Hacivat ve Karagöz | Ansiklopedik Bilgi |

Hacivat ve karagöz neden öldürdü,Hacivat ve karagöz kimdir,Hacivat ve karagöz hangi edebi türdür,Hacivat ve karagöz oyunları,Hacivat ve karagöz araştırma,Hacivat ve karagöz efsanesi,Hacivat ve karagöz edebiyat,Hacivat ve karagöz hikayesi,Hacivat ve karagöz hakkında bilgi,Hacivat ve Karagöz Karagöz ve Hacivat taklide ve karşılıklı konuşmaya dayanan , 2 boyutlu tasvirlerle bir perdede oynatılan gölge oyunudur . Karagöz oynatıcısına kurgusal , hayalbaz denir .

Yardımcıları çırak , yardak , dayrezen , sandıkkar’dır . Oyunda konuşmaların değişmesi baş hareketleriyle yapılır .

Bu 2 karakterin sahiden yaşayıp yaşamadığı , yaşadıysa nerede ne ile içinde bulunduğu kesinlikle olarak bilinmemektedir .

Anlatılanlar rivayete dayanır , zira sahiden yaşamış olsalar dahi genellikle bahsedilen dönemde tarih kitaplarına girecek civarında mühim bulunmamışlardır .

Halkbilimciler Karagöz’ün bir takım oyunlarda Çingene olduğunu kendisinin ağzıyla itiraf etmesi , Bulgar gaydası çalması ve Evliya Çelebi’nin tanıklığına dayanarak Bizans imparatoru Konstantin’in Çingene seyisi Sofyozlu Bali Çelebi olduğunu ileri sürmektedir.

Bir başka rivayet ise Hacı İvaz Ağa veya halka mal kalan adıyla Hacivat ve Trakya’da yer alan Samakol köyünden demirci ustasıKaragöz , Orhan Gazi devrinde Bursa’da yaşamış cami yapımında çalışan 2 işçidir .

Kendileri çalışmadıkları buna benzer başka işçilerin de çalışmasını engellemektedirler .

Orhan Gazi’nin , ” cami zamanında bitmezse kelleni alırım ” dediği cami mimarı , caminin zamanında bitmemesine Karagöz ve Hacivat’ı şikayet eder .

Bunun üzerine bu ikili başları kesilerek idam edilir .

Karagöz ve Hacivat’ı birçok seven ve ölümlerine birçok üzülen Şeyh Küşteri , ölümlerinin sonrasında kuklalarını yaparak perde arkasından oynatmaya başlar .

Bu sayede Hacivat ve Karagöz tanınır .

Karagöz Hacivat Oyunu

Karagöz oyunlarının ortaya çıkışı hakkında kesin olarak ortaya konulabilen bilgilerin olmadığını ve bu konuda öne sürülen tüm bilgilerin birer varsayımdan öte gidemediğini yazmıştık.

Karagöz oyunları nasıl ortaya çıkmış olursa olsun değişmez bir olgu var ki o da oyunlarda rol alan tiplemelerin birden bire oyunların içine girmiş olması değil zaman içinde Karagöz perdesinde yer almış olduklarıdır.

Padişah 2. Abdulhamid döneminde tüm tiyatro oyunlarına olduğu gibi Karagöz oyunlarına da sansür konmasından sonra oyunlarda (ya da geleneksel Türk tiyatrosunda) eskiden olduğu gibi doğaçlama geleneği yavaş yavaş terk edilmeye başlanmıştır.

Çünkü doğaçlama oyunlar yapısı gereği güncel olayların mizahi bir dille seyirciye aktarılması temeline dayanır ki, doğaçlama oynatıldığında siyasal taşlamalar yapılması tabii ki kaçınılmazdır.

Ancak bu dönemden önce tüm oyunlar doğaçlama oynatıldığından günlük hayatta toplum hayatında yer edinmiş olan kişiler ya da etnik gruplar Karagöz perdesine yansıtılmışlardır.

Bu açıdan bakıldığında Rum, Arnavut, Rumelili gibi tiplemeler Osmanlı Devletinin genişlemesine paralel olarak toplum hayatının bir parçası olmuşlar ve bu da Karagöz perdesine yansımıştır.

Karagöz oyunlarında oyun metinlerini ezberlemek yerine tiplerin genel karakteristik özelliklerini bilmek yeterlidir.

Çünkü bu tiplemeler belli olaylar karşısında belli davranış kalıpları sergilerler.

Karagöz dobra, hilesiz, zaman zaman patavatsız, Hacıvat iş bilir kaypak, Tuzsuz Deli Bekir kabadayı vs.

Karagöz konusunda araştırma yapmış kişiler oyunlardaki tiplemeleri çeşitli sınıflandırmalara ayırmışlardır.

Bu sınıflandırmalar genellikle şive taklitleri üzerine kurulmuştur.

Prof Metin And ise bu sınıflandırmayı 11 bölümde yapmıştır;

Eksen Kişiler (Karagöz, Hacıvat)

Kadınlar (Zenneler, Kanlı nigar, Salkım İnci, Karagöz’ün karısı, Hacıvat’ın Kızı vs.)

İstanbul ağzı konuşanlar (Çelebi, Tiryaki)

Anadolulu kişiler (Laz, Bolulu, Kayserili, Kürt, Kastamonulu)

Anadolu dışından gelen kişiler (Arnavut, Arap, Acem)

Müslüman olmayan kişiler (Rum, Ermeni, Yahudi)

Kusurlu ve ruhsal hasta olan kişiler (Kekeme, Kambur)

Kabadayılar ve sarhoşlar (Matiz, Tuzsuz Deli Bekir, Sarhoş)

Eğlendirici kişiler (Köçek, Çengi, Cambaz, Hokkabaz)

Olağanüstü kişiler ve yaratıklar (Cazular, Cinler, Canan)

Geçici, ikincil kişiler ve çocuklar (Çeyiz taşıyıcaları, Satıcılar vs.)

Hacivat Karagöz Oyun Perdesi

perdesi 180 cm X 100 cm ebadındadır ancak bu oran oyunun yapısına göre değişebilir.

Perdenin alt tarafında peş tahtası denilen bir tezgah bulunur. Perdeyi aydınlatan ışık kaynağı ve oyunda kullanılacak tasvir, nâreke, tef vs. bu tezgahın üzerinde bulunur.

Ayrıca, zaman zaman perdede aynı anda ikiden daha fazla tasvir kullanıldığı zamanlarda hareketsiz duran tasvirlerin sopalarının takıldığı Y şeklinde çatal (hayal ağacı) sopalar takılır.

Karagöz ile Hacıvat oynatan usta konuşan tasvirleri iki eliyle idare ettiği zamanlarda diğer tasvirlerin perdeye yapışık halde durmalarını hayal ağacı sağlar.

Karagöz ile Hacıvat oyununu “hayali” adı verilen tek kişi oynatır, iyi bir Hayali iyi şarkı söyleyebilmelidir, iyi şarkı söylemekten kasıt bir şarkıcı gibi söylemek değildir.

Şarkıyı “usûl” içinde kalarak karikatürize etmek gerekir ki bu normal bir şekilde şarkı söylemekten çok daha zordur.

Bunun dışında şarkıyı söylerken hangi tipleme için söylüyorsa o tiplemenin ses tonunu ve lehçesini kullanmak zorundadır. Çünki perdede o şarkıyı söyleyen aslında perdeye gelen tiplemedir.

Hayâlî’nin yanında yardak adı verilen bir yardımcı olur.

Yardak tef çalar, rol sırası gelen tasvirleri hayâlîye verir, gerekirse şarkı söyler.

Tef çalmak kolay gibi görünürse de aslında göründüğü kadar kolay değildir.

Hakkıyla tef çalabilmek için Türk Sanat Müziğinde kullanılan basit usülleri bilmek gerekir.

Karagöz oyunlarında, oyuna giren her tipleme kendi karakteristiğine uygun bir şarkı eşliğinde perdeye gelir.

Bazı eserler bazı tiplemeler ile o kadar sık kullanılmıştır ki adeta bu eserler ilgili tipleme ile özdeşleşmiş ve zaman içinde neredeyse yapay bir Karagöz musikisi ortaya çıkmıştır. (Klasik karagöz oyunlarında sıkça kullanılan eserlerin listesini ve notalarını Musiki sayfasında bulabilirsiniz.

Eser ismine tıkladığınızda nota sayfası açılır, arka planda da MIDI formatında sesi çalar).

Eskiden karagöz oyunlarında sekiz on kişilik bir saz heyeti bulunur ve tiplemeler bu saz heyetinin seslendirdiği şarkılar eşliğinde perdeye gelirlermiş.

Ne yazık ki günümüzde ekonomik olanaksızlıklar yüzünden bu tür bir uygulama yapılamamaktadır.

Hacivat Karagöz Tasvirleri

Karagöz tasvirleri, özel olarak yapılan yarı şeffaf derilerden yapılır.

Eskiden deve derisinden köpek boku, zırnık gibi doğal malzemelerin kullanımıyla tabaklanan deriler deri teknolojisinin ilerlemesiyle artık çeşitli kimyasal enzimler kullanılarak yapılmaktadır, günümüzde ne yazık ki deve derisi bulabilmek mümkün olmadığından dana, sığır gibi büyük baş hayvan derileri kullanılmaktadır. (Köpek boku, derinin tüylerinin dökülmesinden sonra deri yüzeyinde kalan kıl köklerini temizlemek için kullanılırmış.

Köpek bokunun deri üzerinde iyi işlem yapabilmesi için çok taze olması gerekir, bayatlayınca hiç bir işe yaramazmış.

Köpek boku toplayanlar tabakhaneye çabucak yetiştirmek için koşa koşa giderlermiş.

Bu yüzden aceleci insanlara tabakhaneye bok mu yetiştiriyorsun denir:) Karagöz derisi olarak tabaklanacak derilerin taze mezbaha derisi ya da salamura deri olması, derinin üzerinde ispire ve kesik olmaması, beyaz yünlü ya da kıllı bir hayvanın derisi olması ve tabii ki yağ miktarı düşük bir hayvan olması gerekmektedir.

Karagöz derisi tabaklamanın klasik deri üretiminden pek farkı yoktur ancak bazı noktalara dikkat edilmesi gerekir.

Islatması pervane ya da dolapta yapılır, ıslatma suyuna sodyum hipoklorit konulması tavsiye edilir.

Islatma tamamlandıktan sonra ön kavaleta ile deri üzerinde kalan et parçalarının temizliğinin yapılması gerekir.

Deri iyice temizlendikten sonra uygun bir gergefe veya tahtaya gerdirilerek kenarlarından çakılmalı ve kendi halinde gölgede yavaş yavaş kurumaya bırakılmalıdır.

Bazı karagöz kitaplarında yazıldığı gibi sadece kireç ile derinin kıllarının dökülmesi Karagöz derisi yapmak için yeterli değildir.

O şekilde de kılsız bir deri ortaya çıkar ancak bu yarı şeffaf karagöz derisi olmaktan çok eskiden köylülerin çarık yapmakta kullandığı çarık derisi olur.

Deri tabaka halinde hazır olarak da satılır.

Önce yapılacak tasvir büyüklüğünde bir deri parçası kesilir ve cam ile kazınarak temizlenip hafifçe ıslatıldıktan sonra düz hale gelmesi için düz yüzeyli bir ağırlık altına konur ve burada iyice düzleşene kadar bekletilir.

Daha sonra, iyice temizlenip şeffaflığı artırılan ve düzleştirilen deri yapılacak olan tasvirin resminin üzerine konarak tasvirin resmi çizilir.

Resim çizildikten sonra etrafı uygun olan kesici bir alet ile kesilir.

İç hatlar ise arkadan verilecek ışığın deliklerden geçip perdeye yansıması için nevregan adı verilen ucu sivri bir alet ile delinir.

Kesme ve delme işlemi bir ağaç kütüğü üzerinde yapılır.

Ağaç kütüğünün Ihlamur olması çok önemlidir, çünkü Ihlamur kütüğü çok yumuşak olduğundan delme ve kesme işlemleri daha rahat yapılabilir.

Kesme ve delme işlemi bittikten sonra deliklerin etrafında oluşan kabarıklıklar spatula benzeri ucu keskin bir alet ile kazınır.

Sopaların geçeceği deliklerin etrafına kalınca bir deri parçası dikilerek deliklerin daha derin hale gelmesi sağlanır.

Bu deri parçası sopanın tasviri daha sağlam tutup oynatırken çıkmasına engel olmak içindir.

Deri parçası dikildikten sonra bir zımba ya da bıçak yardımıyla sopaların gireceği delik açılır.

Tüm bu işlemlerden bittikten sonra yapılan tasvir ince bir zımpara ile iyice zımparalanıp boyama işlemine geçilir.

Karagöz tasvirlerinin boyanmasında eskiden bitkilerden ve çeşitli doğal malzemelerden elde edilen kök boyalar kullanılırmış ancak kök boya yapmak zahmetli bir iş olduğundan günümüzde tasvir yapımcılarının büyük bir bölümü Ecoline boyalar kullanmaktadırlar.

Ecoline boyalar tasviri yüzeysel olarak boyarlar, oysa kök boya derinin içine işlediği için son derece dayanıklı boyalardır, yapay boyalar yıllar geçtikçe dökülüp kalitesini yitirirler ancak kök boyalar hiç bir zaman bozulmazlar, hatta tam tersine zaman içinde daha da güzel bir görünüm kazanırlar.

Hacivat ve Karagöz Oyunu Karakterleri

Ben kendi tasvirlerimi kök boyalarla boyuyorum.

Tasvir uygun renklerle boyandıktan sonra kenarlarına ve iç hatlara siyah boya ile kontür çekilir.

Boyama işlemi de bittikten sonra tasvirin parçaları uygun yerlerinden mumlu iplik, kat küt ya da misina ile birbirine bağlanır, artık tasvir oynatıma hazır hale gelmiştir.

Karagöz

Oyunun hiç şüphesiz başrol oyuncusu Karagöz’dür.

Okumamış bir halk adamıdır.

Hacıvat’ın kullandığı yabancı kelimeleri anlamaz ya da anlamaz görünüp, onlara yanlış anlamlar yükleyerek ortaya çeşitli nükteler çıkarırken bir taraftan da Türkçe dil kuralları ile yabancı kelimeler kullanan Hacıvat ile alay eder.

Her işe burnunu sokar,her işe karışır, sokakta olmadığı zaman da evinin penceresinden uzanarak, ya da içerden seslenerek işe karışır.

Dobra, zaman zaman patavatsız yapısından dolayı ikide bir zor durumlarda kalırsa da bir yolunu bulup işin içinden sıyrılır.

Çoğu zaman işsizdir, Hacıvat’ın bulduğu işlere girip çalışır.

Değişik oyunlarda rol icabı değişik kıyafetler içinde farklı Karagöz tasvirleri vardır.

Kadın Karagöz , Gelin Karagöz , Eşek karagöz , Çıplak Karagöz , Bekçi Karagöz , Çingene Karagöz , Tulumlu Karagöz , Davulcu Karagöz , Ağa Karagöz v.s.

Hacivat

Tam bir düzen adamıdır.

Nabza göre şerbet verir, eyyamcıdır.Kişisel çıkarlarını her zaman ön planda tutar.

Az buçuk okumuşluğundan dolayı yabancı sözcüklerle konuşmayı sever.Perdeye gelen hemen herkesi tanır, onların işlerine aracılık eder.

Alın teriyle çalışıp kazanmaktan çok Karagöz’ü çalıştırarak onun sırtından geçinmeye bakar.

Değişik oyunlarda rol icabı değişik kıyafetler içinde farklı Hacıvat tasvirleri vardır.

Keçi Hacivat , Çıplak Hacivat , Kadın Hacivat ,Kahya Hacivat vb.

Çelebi

İstanbul ağzı ile kusursuz bir Türkçe konuşur.

Bazı oyunlarda zengin bir bey, bazı oyunlarda bir mirasyedi, bazı oyunlarda ise zevk düşkünü bir çapkındır.

Nazik ve çıtkırıldım bir tiptir.

Elinde şemsiye,çiçek demeti ya da baston olan değişik Çelebi tasvirleri vardır.

Zenne

Karagöz oyunundaki bütün kadınlara genel olarak Zenne denir.

Salkım İnci, Şallı Natır, Nuridil, Dimyat Pirinci, Şekernaz, Yedi dağın çiçeği Hasırasıçtının kızı Rabiş, Cemalifer, Hürmüz Hanım, Dürdane Hanım, Şetaret (Arap halayık), Dilber, Nâzikter.

Beberuhi

Altıkulaç Beberuhi lakabıyla anılır.Yaşı büyük aklı ufak idiot bir tiptir.

Tuzsuz Deli Bekir

Bir elinde içki şişesi, bir elinde tabanca ya da kama vardır.

Olayların karmaşıklaştığı anda gelip kaba kuvvetle olayı çözer.

Himmet

Kastamonu’lu Himmet olarak da geçer.Sırtında baltası vardır.Kaba saba bir tiptir.

Karagöz oyunlarının en iri tasviridir.

Yaklaşık 50 cm boyundadır.

Matiz

Matiz çingenece sarhoş demektir. Matiz, sarhoş, külhanbeyi tiplerinin hepsi yaklaşık olarak aynı tiplerdir.(Bekri Mustafa, Bekri Veli, Sakallı Deli, Hımhım Ali, Hovarda Çakır, Kırmızı Suratlı Bakır, Burunsuz Mehmet, Çopur Hasan, Cingöz Mustafa)

Tiryaki

Afyon yutup pineklemekle ömür geçiren, olayın en can alıcı yerinde uyuklayan bir tiptir. (Nokra çelebi)

Laz

Karadenizli, çabuk çabuk konuşan ağzı kalabalık bir tiplemedir.

Acem

Halıcılıkla uğraşan zengin İranlı tipleme.