I. Mengli Giray Kimdir,Hayatı | Biyografi,Tarih |
I. Mengli Giray (öl. 1514) Kırım hanı.Kırım hanlığını kuran Hacı Giray’ın ölümünden sonra (1466) kardeşi Nurdevlet ile giraylık için savaştı; yenilince ceneviz hâkimiyetinde olan Kefe’ye sığındı.
Cenevizlilerin ve Şirin kabilesi beyi Eminek’in yardımıyla Kırım tahtını yeniden eline geçirdi (1468).
1.Mengli Giray
Kırım’da kuvvetli bir hanlık kuran Mengli Giray, Hacı Giray’ın siyasetine bağlı kalarak, Fatih’e karşı cephe aldı; Litvanya ile Lehistan’a hâkim bulunan jagellon’lar, Menkub beyi ve Boğdan voyvodasıyla anlaştı.
Bunun üzerine Fatih, Yakub Bey kumandasında bir donanma göndererek kırım sahillerinde iki şehri yaktırdı.
Mengli Giray 25 ekim 1469’da «Karındaşım» hitabıyla Fatih’e mektup gönderererek, bunu şikâyet etti.
Fakat, çok geçmeden, Altınordu ile birlikte hareket eden Jagellon’ların tehdidi karşısında, Osmanlılara yaklaşmak zorunda kaldı.
Bu arada Cenevizlilerin ısrarıyla Eminek’i görevinden uzaklaştırınca, bu Şirin beyi tarafından yenildi; Cenevizlilere sığındı. Ancak kardeşi Nurdevlet ile anlaşan Cenevizliler, onu tutukladılar.
Eminek, bir süre sonra Nurdevlet ile de bozuşarak Cenevizlilere karşı Fatih’e başvurdu; ondan yardım istedi.
Bunun üzerine Kırım işlerine karışmağa karar veren Fatih, 1475 yılı yazında Gedik Ahmed Paşayı bir donanma ile Kırım sahillerine gönderdi.
Gedik Ahmed Paşa, aralık ayına kadar Kefe, Azak ve Menkub kaleleri başta olmak üzere, bütün ceneviz kolonilerini zaptederek muhafızlarını esir aldı; Soğdak’ta, Cenevizliler tarafından üç kardeşi ile hapsedilen Mengli Giray’ı kurtardı.
Mengli Giray, Osmanlılara bağlı kalmak ve «Padişahın dostuna dost düşmanına düşman olmak» şartıyla tekrar tahta çıkarıldı.
Böylece, osmanlı tabiliğini kabul eden Mengli Giray, Altınordu hanlığına saldırdı (1476); fakat yenildi.
Altınordu hanı Seyyid Ahmed, onu izleyerek Kefe önüne kadar geldi; Mengli Giray Kırker’e (Çıfıtkale) sığındı.
Seyyid Ahmed Han, Osmanlıların tehdidi üzerine çekildiyse de, Mengli Giray, hanlığını kaybederek İstanbul’a getirildi ve Yedikule’de hapsedildi; yerine Nurdevlet geçti.
Fakat, osmanlı taraftarı Eminek’in ricası üzerine, Mengli Giray, 1478’de, kendisine sancak verilerek Kırım hanlığına getirildi.
Mengli Giray, bu üçüncü hanlığında Osmanlılara bağlı kalarak hanlığı yeniden teşkilâtlandırdı.
Altınordu hanlığının birleştirme teşebbüslerine, Moskova’nın genişleme siyasetine karşı sıkı tedbirler aldı; 1484’te Bayezid’in Boğdan’a karşı yaptığı Kili ve Akkerman seferine katıldı; Yavuz Sultan Selim’e kızını vererek onunla akrabalık bağları kurdu; onu babası ve kardeşleriyle yaptığı mücadelelerinde destekledi. Bu yüzden Altınordu hanlığıyla yaptığı savaşlarda başarı kazandı.
1502’de Saray şehrini tahrip ederek Altınordu devletini yıktı; mirasına sahip olmak için Moskova ile mücadeleye girişti; jagellon’larla ilişkilerini sıklaştırdı.
Oğlu Mehmed Giray I (1514-1523), kalgay sıfatıyla, Moskova’ya karşı şiddetli akınlarda bulundu; babası ölünce aynı siyaseti sürdürdü.
Mengli Giray I, Kırım’da birçok cami, medrese kurdurmuştu; şair olarak da tanınır.