İyot Nedir,İyot Oksijenli Bileşikler | Kimya Bilgileri |

İyot Nedir, periyodik cetvelde VII.A grubunda yer alan bir kimyasal element.

1811’de Courtois tarafından keşfedildi ve kısa bir süre sonra Gay-Lussac tarafından incelendi.

İyotun Kimyasal Özellikleri

Maden parlaklığında, keskin kokulu, ortorombik pullar şeklinde billûrlaşan, 4,9 yoğunluğunda, siyah – kurşunî renkli bir katıdır.

185°C’ta kaynayan siyah bir sıvı vererek 114°C’ta erir; fakat katı halde yüksek bir buhar basıncı gösterdiği için çok defa süblimleştiği kanısına varılır.

Mor renkteki iyot buharlarının yoğunluğu yüksektir, 450°C’tan itibaren, iyot tek atomlu hale geldiği için, yoğunluğu azalır.

İyot elementinin özellikleri ve kullanım alanları

Suda çok az çözünür (çözeltisine iyotlu su adı verilir); fakat bir katılma ürünü meydana geldiği için hidroiyodik asit veya potasyum iyodür çözeltilerinde çok yüksek bir çözünürlük gösterir.

Alkol veya eter (kahverengi çözeltiler), karbon sülfür veya kloroformda da (mor çözeltiler) çok çözünür.

Eser halindeki serbest iyot, pişirilmiş nişasta çözeltisiyle koyu mavi bir renk verir.

Kimyasal yönden, iyot diğer halojenlere benzer, fakat elektronegatif özelliği daha az belirlidir; hidrojene karşı daha az ilgi gösterir ve daha kolay oksitlenebilir.

Hidrojenle ancak sıcakta birleşir ve bu birleşme bir dengeyle sonuçlanır.

Suya veya su buharına etki etmez; bununla birlikte iyotlu su, oksitlenebilen maddelere etki eder, fakat tiyosülfatı ancak tetratiyonat şekline getirir; bu tepkime serbest iyodun doz tayininde kullanılır.

İyot, kükürtlü hidrojen çözeltisini oksitler ve amonyakla, çok kolay patlayan, azot iyodür adında dengesiz bir katı madde verir.

Hidrokarbonlar ve organik bileşiklerle doğrudan doğruya iyotlu türevler elde edilmez, fakat çok defa yavaş oluşan bir tahrip etkisi görülür; bu da iyodun mikrop öldürücü özelliklerini açıklar.

İyot sıcakta madenlere etki eder; iyotlu su ile çok defa soğukta da bir aşındırma meydana gelir.

Alkali hidroksitlere etkiyerek bir iyodür ve iyodat karışımı verir.

Ametallere pek fazla etki etmez; bununla birlikte, fosfor, iyot etkisiyle alevlenir.

Serbest oksijen bir tepkime vermez; fakat ozon, klorlu su, nitrik asit gibi oksitleyici maddeler iyodu iyodik asit HiOa haline dönüştürür.

İyot, sodyum ve magnezyum iyodürler şeklinde ve az miktarda deniz suyunda bulunur, bazı deniz bitkilerinde depo edilir. Laminaria’ların küllerinde, 1 000 kg’da 5-10 kg iyot bulunur.

Fransa’nın Atlantik sahillerinde, iskoçya kıyılarında, bu yosunların yakılmasıyla elde edilen küllerin üçte ikisi su ile karıştırılarak işlenir.

Çok kolay çözünen iyodürler, buharlaştırılan bu çözeltide toplanır; koyulaşma sırasında önce potasyum ve sodyum klorürler, sonra sodyum sülfat billûrları çöker; iyodürler, ana sularda, çözelti halinde kalır.

Bunlar da iyot üzerine etki eden sülfür ve sülfitlerin yok edilmesi için sülfürik asitle işlenir ve ortama, yalnız iyodu açığa çıkaracak kadar klor gönderilir; bunun için de potasyum klorat ve hidroklorik asit karışımı veya demir – III klorür kullanılır, iyot toplanır ve süblimleştirilerek temizlenir.

Fakat en önemli iyot kaynağı, şili güherçilesinin, bileşiminde özellikle sodyum iyodat bulunan billûrlaşma sularıdır.

Buradaki iyodat, kükürt dioksit veya sodyum bisülfitle indirgenir; sonra, indirgenen ve bileşiminde iyodür bulunan billûrlaşma eriyikleri uygun oranda, indirgenmemiş ana çözeltilere etki ettirilir; asit bir ortam olduğu için iyodür, iyodat tarafından oksitlenir ve bütün iyot açığa çıkar.

İyodun alkoldeki çözeltisi (tentürdiyot) antiseptik olarak kullanılır; ametalin kendisi, iyodürlerin, özellikle eczacılıkta kullanılan potasyum tuzu ile fotoğrafçılıkta kullanılan gümüş tuzunun üretimine yarar, iyodun, antiseptik olan iyodoform, eozin gibi bazı boyarmaddeler şeklinde organik türevleri de hazırlanır.

İyot Oksijenli Bileşikler

Bu bileşikler şunlardır: çözünürlüğü yüksek olan billûrsu bir kütle şeklindeki iyodik asit HİO3 (güçlü bir oksitleyici olan bu bileşik, kükürt dioksit çözeltilerinin ve morfinin çözücüsüdür); hidratlı billûrlar veren periyodik asit HİO4 (bu bileşik de sodyum tuzlarıyla çözeltiler vererek, bunların tanınmasına yarar).

iyot, su veya alkol içindeki («tentürdiyot» denilen) iyodoiyodürlü çözeltiler halinde kullanılır.

Antiseptik, kan çekici ve dağıtıcı olarak dıştan, adenopati, lanfatizm, damar sertliği ve guatr tedavisinde içten kullanılır.

Yakıcı olduğu için, daha çok alkali iyodür veya organik bileşikleri tercih edilir.

Radyoaktif iyot ne işe yarar

Radyoaktif iyot (i 131), Basedow hastalığı denilen hipertiroidi’nin teşhis ve tedavisinde kullanılır.

Teşhis için bir I 131 şırıngası yapılır ve boynun ön tarafındaki (tiroit bezi bölgesi) radyoaktiflik, Geiger – Müller sayacı ile incelenir.

Tiroitteki iyot miktarı, meydana gelen radyoaktiflerle orantılıdır.

Daha yüksek dozlarda bir veya birkaç şırıngalık tedavi gerekir.

Olayların yüzde 60 – 80’inde iyi sonuçlar alınmıştır.

Bununla beraber, 1 131 şırıngaları öteki tedavi metotlarını, yani antitiroit maddelerle tedavi veya bezin ameliyatla çıkarılması yollarını ortadan kaldıramaz.