Karagöz Kimdir,Karakter Özellikleri,Fasılları | Kültür,Sanat |

Karagöz Kimdir,Türk gölge oyunununda Karagöz karakteri.

Karagöz Karakter Özellikleri

Halkın ahlak anlayışı ve sağduyusunun temsilcisidir.

Özü sözü birdir. Parasızlıktan, istemediği işleri yapmak zorunda kalır.

Gerçekçi, tok sözlü, dürüst bir kişidir.

Başında ışkırlak denilen bir başlık, üstünde salta, dizlik, belinde kuşak, ayağında kırmızı yemeni bulunur.

Yuvarlak yüzü, değirmi top sakalı, kocaman gözleriyle tam bir halk tipidir.

Birçok oyununda Karagöz’ün kendisi, çingene olduğunu açıkça bildirir.

Karagöz Hayatının Özeti

Çeşitli söylentilere göre Karagöz yaşamış gerçek bir kişidir.

Evliya Çelebi’ye göre bu şahıs, Selçuklular çağında İstanbul tekfuru Konstantin’in seyisi olan, Edirne dolaylarında Kırkkilise’den kıptî Sofyozlu Karagöz Bali Çelebi’dir.

Bir başka söylentiye göre Orhaneli ilçesinde Karakeçili aşiretinden Kara Oğuz adını taşıyan bir köylüdür.

Bir başka söylentiye göre ise Selâhaddin Eyyubî’nin subay ve devlet adamlarından Bahaeddin Karakuş’tur.

Karagöz’e Yunanlılar Karaghiosiz, kuzey afrika halkları Karaguz derler.

Karagöz Karakterleri ve Özellikleri

Karagöz oyunu, adını baş kişisi Karagöz’den almaktadır.

Oyunun Türkiye’ye gelişi konusunda birtakım incelemeciler, Karagöz’ün Orta Asya ve Selçuk Türkleri arasında da bilindiğini ileri süreler.

Ancak bu, kukla karşılığı olarak XVI. yy.a kadar kullanılan «hayal oyunu» deyiminden doğan bir yanılmadan ileri gelmektedir.

Sağlam kanıtlara göre Karagöz oyunu, 1517’de Mısır’ı alan Yavuz Selim’in Türkiye’ye getirdiği Mısır’lı sanatçılardan alındı.

Bu tarihten sonra türk deri sanatı ve yaratıcı gücüyle geliştirildi ve başka ülkelere de Türkiye’den gitti. Karagöz’ün gelişmesi XVII. yy.dan sonra oldu.

Oyunun konu ve kişileri belirli bir olgunluğa vardı.

Gerek halk arasında, gerek saray çevresinde çok tutunan Karagöz oyununa gölge oyunu (hayalî zili) adı verildi.

Karagöz oyunu, gerçekte tek sanatçının hüneridir.

Seyircilerin önüne konulan gergin beyaz bir perde (hayal perdesi) arkasında yağ kandili veya mum ışığıyla deve derisinden kesilmiş, şeffaflaştırılmış ve renkli boyanmış tasvirler (görüntüler), bunlarla dikey açı yapan sopalar yardımıyla hareket ettirilir.

Karagözcü, hem sopalarla bu görüntüleri hareket ettirir, hem de sesini ve şivesini değiştirerek her bir oyun kişisini kendine özgü biçiminde konuşturur.

Oyunun konusu belirli kalıplar içinde metne dayanmadan, temsil sırasında doğaçlama olarak geliştirilir, seyircinin ilgisine göre kısaltılıp, uzatılır.

Karagöz bir güldürü türüdür.

Çifte anlamalar, abartma, cinas oyunları, ağız taklitleri, kılıklama, tekrar, tersineleme, sosyal ve siyasî taşlama, güzelleme, kemleyici sözler, utançlamalarla, yansılama, benzek, karşıtlıklar, aykırılıklar, beklenmezlikler, soytarılık v.b. yollara başvurarak güldürücülük sağlanır.

Dramatik gerilim daha çok farklı ağızlarla konuşun kişilerin birbirilerini anlamamasından çıkar.

Üslûp bakımından soyut ve göstermeci özellikler taşır.

Karagöz temsilinin belibaşlı dört bölümü vardır: öndeyiş (veya başlangıç).

Burada önce perdeye bir göstermelik yerleştirilir.

Göstermelik kaldırıldıktan sonra oyunun ikinci önemli kişisi olan; Hacivat bir semai ve bir perde gazeli okur; secili bir anlatımla yakardıktan sonra perdeye Karagöz iner.

Bundan sonra ikisi arasında bir kavga olur ve Karagöz bir tekerleme okur.

Aralarında muhavere denilen bir söyleşme başar.

Karagözcünün yaratılıcığı, genellikle asıl oyunla ilişkisi olmayan bu sözleşmeye şekil verir.

Daha çok yanlış ve ters anlamalarla gelişen konuşma, istenildiği gibi uzatılıp kısaltılabilir.

Muhaverenin uzunluğu yetişmezse, ara muhaveresi denilen ve bu kez başka tiplerin de katıldığı bir veya iki söyleşme daha yapıldıktan sonra, oyunun kendisi olan üçüncü bölüm yani fasıl’a sıra gelir.

Fasılda belli bir olaylar dizisi içinde çeşitli kişiler boy gösterir.

En sonda bir bitiş bölümü yer alır.

Burada seyircilerden özür dilenir, gelecek oyunun adı duyurulur.

Daha çok Ramazan ayında seyredilen Karagöz için hayalciler ellerinde 28 kadar temel fasıl bulundururlar ve her gece birini oynarlardı. Karagöz kişileri 11 kesimde toplanabilir:

1. temel kişiler (Karagöz ve Hacivat); 2. kadınlar veya zenneler;

3. İstanbul ağzı konuşan kişiler (çelebi, tiryaki, beberuhi);

4. anadolulu kişiler (laz, kastamonulu, kayserili, eğinli, harputlu, kürt);

5 Anadolu dışından gelenler (muhacir veya rumelili, arnavut, arap, acem); 6. zımnî veya müslüman olmayanlar (rum, frenk, ermeni, yahudi);

7. kusurlu ve ruhsal hastalar (kekeme, kambur, hımhım, kötürüm, deli, esrarkeş, sağır, aptal veya denyo);

8. kabadayılar ve sarhoşlar (efe, zeybek, matiz, tuzsuz, sarhoş, külhanbeyi);

9. eğlendirici kişiler (köçek, çengi, kantocu, hokkabaz, cambaz, curcunabaz, hayalci, çalgıcı);

10. olağanüstü kişiler ve yaratıklar (büyücü, cazu, cin);

11. gecici ikincil kişiler ve çocuklar. Her bir tipin belirli bir ezgisi, dansı, kalıplaşmış davranışı, sözleri ve değişik bir ağzı vardır. Ayrıca çeşitli hayvanlar ve eşya tasvirleri de yer alır.XX yy.da bu geleneksel oyun türü ortadan silindi.

Belli başlı karagöz fasılları şunlardır

• Ağalık; Bahçe Sefası
• Balıkçılar
• Baskın
• Bursalı Leylâ
• Büyük Evlenme
• Cazular
• Canbazlar
• Eczahane
• Ferhad ile Şirin
• Hain Kâhya
• Hamam
• Kâğıthane Safası
• Kanlı Kavak
• Kanlı Nigâr
• Kayık
• Kırgınlar
• Kütahya
• Leylâ ile Mecnun
• Mal Çıkarma
• Mandıra
• Meyhane
• Orman
• Ortaklar
• Pehlivanlar (ödüllü)
• Sahte Esirci
• Salıncak
• Sünnet
• Şailer
• Tahir ile Zühre
• Tahmis
• Ters Evlenme
• Tımarhane
• Yalova Safası
• Yangın
• Yazıcı