Karahitaylar Devleti,Karahitaylar Kimdir | Tarih Bilgileri |
Karahitaylar Devleti 1124-1211 arasında Orta Asya’da hüküm süren Moğol kökenli Türk devleti.
Kurucusu olan Yelu Taş, Çürçitlerin (Cürcen) baskısı yüzünden kendine bağlı kayimlerle Gobi’ye giderek Liao adı ile de anılan Karahıtay devletini kurdu.
Kuzey Moğolistan’daki Kırgızları hâkimiyeti altına aldı.
Çin’deki Sung sülâlesine karşı başarılı seferler yaptı.
Çürçitler ile yapılan savaşta yenildi (1125) ve Karahıtaylar Moğollara bağlı bir devlet haline geldi.
1128’den itibaren Yenisey boyundaki kırğız ülkesini geçerek güneybatıya, bugünkü Çügeçek bölgesine gelen Karahıtaylar buradan Selçuklular üzerine akınlar yaptılar. imil, Balasagun, Kâşgar ve Hoten’i ele geçirdiler.
1137’de Semerkant emîri Mahmud Hocend’i yendiler.
Öteki göçebelerle birlikte Selçuklu devleti için bir tehlike haline geldiler.
20 000-25 000 kişilik karahıtay ordusu Sultan Sencer’e karşı Katvan savaşını kazanarak (1141) Türkistan’ı hâkimiyetleri altına aldılar.
Karahıtayların bu istilâsı büyük türk kütlelerinin Anadolu’ya akmasına sebep oldu.
Batıda Amuderya, güneyde Belh Tirmiz ve Hoten’e bağlı eyaletler, doğuda Hsi Hsia devleti ve kuzeyde Naymanlar ile sınırlı olan Karahıtay devletinin hükümdarlarına Gürhan denilirdi.
Devlet Balasagun yakınlarında Hu’ssu Ordo’da oturan Gürhan ve onun sarayından yönetiliyordu.
Bu düzen Liao yönetimi esasına dayanmaktaydı.
Liao hanedanındaki önemli memuriyetlerin, Karahıtaylarda da aynen bulunduğu görülür.
Ye-lu-da-şi’de, Liao hanedanında olduğu gibi yönetimi kuzey ve güney diye ikiye ayırdı.
Semerkant ikinci bir başkent oldu.
Karahıtaylara bağlı devletlerin mali işlerini başkentten gönderilen bir devlet murakıbı (Çien-Gu) ile yardımcısı (Şao-ci-cu) yönetiyorlardı.
Bu bağlı devletlerde karahıtay askerleri bulunmaz, yalnız istendiği zaman gönderilirdi.
Gürhan’lar bu devletlerin kendi paralarını kullanmalarına karışmazlardı.
Çin kaynakları Karahıtayları bir çin sülâlesi olarak gösterir.
Çin kültürünü benimseyen ve Buddha’cılığı kabul eden karahıtaylar, kaynağı çin hiyeroglifi olan özel bir yazı kullandılar.
Türkistan’da İktisadî meselelerde halkın iç işlerine fazla karışmadılar ve buldukları İktisadî düzeni değiştirmediler Vahalarda tarım sulama ile yapılır, buğday, pirinç, pamuk ekilir, üzüm, elma, kavun, soğan yetiştirilir ve şarap, ipek elde edilirdi.
Silâh ve dokuma sanayii, hayvancılık önemli ve gelişmiş bir durumdaydı.
Buddha’cı olan, Karahıtaylar devrinde İslâmiyet doğuda epeyce yayıldı.
Müslümanların bu devirde gene önemli mevkilerde bulundukları görülmektedir.
Karahıtay sülâlesi kendi kavim ve sülâlesine dayanarak, Liao’dan getirdikleri gelenek, görenek ve yönetim sistemini olduğu gibi sürdürdüler, önemli iki aile Ye lu ve Hsiano kendi aralarında evlenmişlerdir.
Karahıtay hükümdarlarının sırası ve zamanları: 1. Ta-Şı (112-*-1143); 2. Gan-Tien (kadın) [1144-1150]: 5 Ci-Lu-Hu (1151-1161); 4. Çien (kadın) (1154 -1177]; 5. Chih-Lu-Hu (1178-1211).