Kars Tarihi,Eserleri | Tarih Bilgileri |

Kars Tarihi,M. ö. 665’te İskitlerin eline geçti.

Selefki kumandanlarından Artaksias bağımsızlığını kazandıktan (M. ö. 189) sonra Kars bölgesine de hâkim oldu.

Arsaklı sülalesine son veren Sasaniler, Kars ilinin de bulunduğu Ararat eyaletini iki yüzyıl kadar İran’a bağlı olarak tuttular.

Müslümanlığın doğuşundan az sonra Habib bin Maslama tarafından ele geçirildi.

Halifeler Bagrat’lı Aşut’un oğlu Sembad’ı 861’de hıristiyanların patriği ilan ettiler: Sembad’ın oğlu Aşut II, 25 yıl sonra halifeden kıral unvanını aldı.

928’den itibaren Kars, bir bagratlı hanedanına merkez oldu.

Bunlar başkentlerini 962’de Ani’ye taşıyınca, Kars ayrı bir bagratlı kolunun merkezi oldu: şehrin en eski yapısı olan ve şimdi Kümbet camii diye tanınan yapı, 937’ye doğru Bagratlılar tarafından yapılmıştır

. 1045’te Kars bölgesi bizans hâkimiyetine girdiyse de 1080’de selçuklu sultanı Melikşah bu hakimiyete son verdi ve yöre Erzurum Saltukluları eline geçti.

Kıpçak Türklerinin Selçukluları kovmalarından sonra, Bagrat krallığı yeniden kuruldu (1118-1124).

1153’te Saltuklular Kars’ı yeniden aldılar ve imar ettiler; şehir 1200’e doğru Sukmanlılara bağlandı.

1206’da hıristiyan atabeyler tarafından zaptedildi; 1239’da Cengiz devletine bağlandı, İlhanlılar zamanında Ani eyaleti sınırları içinde kaldı.

1358’de Celayirlilere, 1380’de Karakoyunlulara bağlandı. 1386’da Timur, Kars kalesini tahrip etti.

Şehir 1406’da tekrar Karakoyunluların, 1467’de Akkoyunlu Uzun Hasan’ın eline geçti.

Safevi akkoyunlu çekişmelerinde Kars harap oldu: Çaldıran savaşından (1514) dönen Selim I, Kars’ı harabe halinde buldu.

1534’te barış yoluyla Osmanlılara geçen Kars, Kanuni Sultan Süleyman tarafından onarıldı.

Safevilerin saldırısından sonra şehir Murad III tarafından tekrar kalkındırıldı ve bir eyalet merkezi oldu.

1604’te Şah Abbas I’in kuvvetleri tarafından tahrip edildi; Murad IV tarafından onartıldı.

1734 ve 1744 yıllarında Nadir Şah Kars’ı kuşattıysa da ele geçiremedi.

1807’de de Rusların ilk saldırıları püskürtüldü; İranlılar, son olarak Kaçarlar zamanında üç yıl Kars eyaletine hücum ettiler (1821 – 1823).

1828’de general Paskeviç kumandasındaki rus ofilusu şehri zaptetti, 8 ay kaldı; buradan ayrılırken Kars’ın üçte ikisi harap oldu.

Halk ruslara karşı büyük bir direnç gösterdi ve kurtuluştan sonra şehre resmen Gazi unvanı verildi.

Ruslar 5 ay sonra Kars’ı ele geçirdilerse de 1856 Paris antlaşmasıyla geri çekildiler.

1877’de Gazi Ahmed Muhtar Paşa, Rusları üç defa püskürttü, fakat sonunda Erzurum’a çekilmek zorunda kaldı.

Barış antlaşması sonunda Kars, Batum ve Arhadan ile birlikte Rusya’ya bırakıldı.

Müslüman halkın çoğu Kars’tan ayrıldı. Ruslar boşalan şehre ve köylere hıristiyan göçmenler yerleştirdiler.

1917 Yılında Brest – Litovsk antlaşmasıyla Ruslar, 1877-1878 yıllarında ele geçirdikleri toprakları, Türkiye’ye geri verdiler.

Mütareke sırasında, îngilizlerin zoruyla Türkler, Kars’tan çekildiler.

30 Ekim 1920’de Kâzım Karabekir Paşa kuvvetleri Ermenileri bozguna uğratarak şehri geri aldı.

16 Mart 1921 tarihli Moskova antlaşmasıyla S.S.C.B., Kars’ın Türkiye sınırlarında kalmasını kabul etti.

Şehrin nüfusu 1927 sayımında 13 375 iken bu sayı yavaş yavaş artarak 1940’ta askeri garnizonla birlikte 24 755’e yükseldi, 1950’de 21 130’a düştü, fakat sonra hızlı bir artışla 1955’te 31 000’i. 1960’ta 38 000’i, 1965’te 44 000’i, 1990’da da 75 000’i aştı.

Kars Tarihi Eserler

Eski çağlardan beri çeşitli kavimlerin hakimiyeti altında kalan Kars şehrindeki tarihi eserler, bir taraftan depremler, diğer taraftan bu bölgeye yapılan istilalar dolayısıyla büyük ölçüde tahrip edildi.

1647 Yılında şehri gezen Evliya Çelebi, burada 8 cami, 40 mescit, 18 sıbyan mektebi,200 dükkan, 2 hamam ve 3 000 ev bulunduğunu yazmaktadır.

Şehrin kuzeyindeki Kars kalesi Selçuklular devrinde büyük onarım gördü ve kaleye bazı ilaveler yapıldı.

Murad III devrinde yeniden yapılan kale, XIX. yüzyılda da büyük bir onarım gördü, tçkale ve Dışkale olarak iki kısımdan meydana gelen kalede 220 burç ve kule vardır.

Kaleiçi mahallesinde bulunan ve Kethüda cami de denilen Kümbet camii’nin esası, Bagratlı sülalesi zamanına ait bir kilisedir.

Abbas II Takavor tarafından 930-937 yılları arasında 12 havari adına yaptırılan bina, koni biçimindeki kubbesi ve kubbe kasnağındaki pencere kemerleri arasında bulunan 12 havariye ait taş kabartmaları ile ilgi çekicidir.

1579’da camiye çevrildi.

Evliya camii, 1579’da Murad III zamanında yaptırıldı.

1604 ve 1628’de tahrip oldu; kısa bir süre sonra yeniden yaptırıldı. Ulu cami, Sultan İbrahim zamanında yaptırıldı.

Birinci Dünya savaşının sonunda şehir, Ermeniler tarafından boşaltılırken yakılan cami, depremlerden de zarar gördü.

Bugün harabe halindedir; sadece minaresi ayaktadır.

Paşa sarayı, Murad III devrinde yapıldı.

Osmanlı devri sivil mimarisinin ilgi çekici örneklerinden biri olan saray, 1828 Türk-Rus savaşında yıkıldı; bugün harap bir durumdadır.

Taşköprü, Kars suyunun iki kıyısını birleştiren 3 gözlü bir köprüdür.

Murad III devrine aittir.

Bu eserlerden başka XVIII. yy.a ait osmanlı yapıları olan llbeyi ve Cuma hamamları da şehrin tarihî eserleri arasında sayılır.

Şehrin merkezindeki bu eserlerden başka 50 km doğuda bulunan Ani harabeleri çok önemlidir.

Ayrıca Kars’ın 150 km kuzeybatısında bulunan Ardahan kazasında Yavuz Sultan Selim tarafından yaptırılan kale ve 12 m yüksekliğinde bir kule bulunmaktadır.