Kaşgar Bölgesi,Tarihi | Coğrafya Bilgileri |
Kaşgar Bölgesi,Çin’de Doğu Türkistan’da Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin batısında yer alan tarihi bir vaha (Sin-kiang) şehir,Tarım havzasının kenarındaki bir vahada, Kâşgar Derya kıyısında;351.874 nüf.
Geleneksel yün halı dokumacılığı, Çin’i Sovyet Orta Asyası’na (eski ipek yolu Cungarya geçiti aracılığıyla) bağlayan kervan yollarının kavşağında.
Pamuk, ipek ve koyun postu ticareti merkezi.
Kaşgar Bölgesi Tarihi
Kaşgar bölgesi hakkında ilk tarihi bilgiye, Han sülalesinin yükseliş devrinde rastlanır.
Çinliler, Kâşgar ve Hotin’i de içine alan bütün Tarım havzasını Tiyan-şan dağlarının eteklerine kadar ellerine geçirdiler (M.ö. 76). M.S. VII. yy.a kadar çeşitli zamanlarda çin istilaları tekrarlandı.
640’ta yerli beyliklerin kendi aralarında çatışmalarından yararlanan Çinliler yeniden Kâşgar’a kadar İlerleyerek önemli merkezlere garnizonlar yerleştirdiler.
Tibetliler, Karluklar ile anlaşarak, Çinlileri bu bölgeden atmayı başardılar (670).
Ancak Çinliler, 692’de burayı yeniden ele geçirdiler.
Tibetlilerin Çin ve Uygurlar ile savaşmasından yararlanan Karluklar, Kaşgar’ı alarak bölgeye hakim oldular (750).
840 Yıllarına kadar Uygur devletine bağlı kalan Karluklar bu tarihte, merkezi önce Karaordu’da, 893’te de Kaşgar’da bulunan Karahanlılar adlı ilk Türk-İslâm devletini kurdular.
Karahanlılar devrinde (840-1212) Kaşgar, siyaset ve kültür merkezi oldu.
1128 Yılında Karahitayların hücumu, Ahmed bin Hasan tarafından püskürtüldü.
Ancak bir süre sonra Balasagun hâkimi İbrahim II bin Ahmed rakipleriyle mücadelesi sırasında İmil’de yerleşmiş olan Karahitayları yardıma çağırdı.
Karahitaylar önce Balasagun’a sonra bütün Karahanlı ülkesine hakim oldular (1130).
Cengiz’den kaçarak Karahitaylara sığınan Nayman hanı Küçlük Han, Kaşgar emiriyle anlaşarak Gürhan’ı tahtından indirdi.
Küçlük Han müslümanlara kötü davrandığı için Cengiz ordusu Kaşgar’da bir kurtarıcı olarak karşılandı (1219).
1277 Yılından sonra Kaşgar, Çağatay hanlarına bağlı Duglatlar tarafından yönetildi.
Çağataylılardan İslamlığı kabul eden Tuğluk Timur, Cengiz’in emirlerinden Tölek’i, Kaşgar’a vali tayin etti (1359).
Tölek’in ailesi 150 yıl Kâşgar’da yan bağımsız bir yönetim kurdu.
XIV. yy.ın sonlarında Kâşgar, Timurluların eline geçti.
Buraya Muhammed Şah tayin edildi.
1409’da Kaşgar yine Ulug Beyin eline geçti.
Muhammed Şahın torunu kaşık Sansız Mirza, Doğu Türkistan’a hakim olunca (1409), Yarkent’i merkez yaptı; kardeşi Haydar Mirza’ya da Kaşgar’ı verdi.
Sansız Mirza’nın Moğolistan’a gitmesiyle Yarkent’e geçen Haydar Mirza, oğulları Ebu Bekir ile Ömer’i yanında alıkoydu.
Ebu Bekir, bir süre sonra ayaklanarak Kaşgar tahtını ele geçirdi (1488).
1514’te sultan Ebu Said’in saldırısı sırasında Kaşgar tahrip oldu.
Şehir 1606 yılında çağatay emîrlerinden İsmail’in eline geçti.
Ülkede siyasi ve İktisadi istikrarsızlık halkı dini fırkalara bel bağlamağa yöneltti.
Fırkaların endişe verici şekilde gelişmesi üzerine İsmail, Aktağlık fırkası başkanı Apak Hoca’yı Kaşgar’dan sürdü.
Bunun üzerine Cungarya Kalmuklarının hakimi, emirliği ele geçirdi ve başına Apak Hocayı getirdi.
Böylece Kâşgar’da XIX. yy. sonuna kadar sürecek «hocalar» hâkimiyeti kuruldu.
1759’da Çinliler Kâşgar’ı zaptettiler.
Çin hakimiyeti 1862 yılındaki ayaklanmaya kadar sürdü.
1863-1864’te Kırgızların hanı Sadık (veya Sıddık) Bey müslümanlara yardım ederek Kâşgar’ı Çinlilerin elinden aldı.
Sadık Bey, emîrliği Cihangir Hocanın oğlu Büzürg Hana bıraktı.
Kısa bir süre sonra Muhammed Yakub Han, kendini Kaşgar hakimi ilan etti; Büzürg Hanı da veziriazam yaptı (1866).
Yakup Han ülkede güvenliği sağladı ve emirliğin sınırlarını genişletti.
Doğu Türkistan’ın büyük bir kısmını içine alan devlet Çinliler hariç bütün komşuları tarafından tanındı.
İngilizlerin, Hindistan siyasetleri bakımından destekledikleri Doğu Türkistan devleti,
Osmanlı devletiyle de yakın ilişkiler kurdu.
Yakup Han bir sefer sırasında 1877’de Kurla’da öldü.
Oğlu Bey Kulı Bey yönetimi ele aldı.
Fakat kardeşi Hak Kulı Bey’in entrikaları sonucunda ülke, yeniden Çinlilerin eline geçti; Bey Kulı Bey ile kardeşi Haydar Kulı Bey Kokand’a sığındı.
Kâşgar’da kalan kardeşi İşan Kulr ise, Çinlilere teslim oldu.
Bey Kulı Bey, 1881 yılı sonlarında İstanbul’a geldi.
Bir süre sonra padişahın yaverlerinden Ali Bey ile birlikte,
Hindistan yoluyla, yeniden Türkistan’a gitti; eski Kâşgar’ı ele geçirdi, yeni şehirdeki çin garnizonunu kuşattı.
Fakat yardıma gelen çin kuvvetlerine karşı koyamadı; Kâşgar’ı Çinlilere bırakmak zorunda kaldı.
1888’de Kâşgar’da, Yakup Han zamanında bir ayaklanma oldu, fakat sonuçsuz kaldı.