Kazan Hanlığı Tarihi | Tarih Bilgileri |

Kazan Hanlığı Hakkında Bilgi,Kazan Hanlığı Tarihi Asıl halkını Bulgar Türkleri meydana getirirdi.

Ayrıca Mordva Çirmiş, Ar gibi fin-ugur kavimleri de vardı.

Kazan hanlığının kurucusu Altmordu hanlarından Celaleddin’in oplu Uluğ Muhammed’dir (1437-1445).

1426-1456 Yıllarında Altınordu hanı olan Uluğ Muhammed, Mısır ve Moskova’ya karşı başarılı bir siyaset takip etti.

Fakat Timur’un, Altınordu devletine indirdiği darbeyi silemedi.

Kavim ve Urugların meydana getirdiği iç karışıklıklar sırasında tahtını kaybetti (1436). önce Kırım’a, sonra da Moskova beyliğine sığındı.

Moskova beyi Vasiliy, Altınordu ile arasının açılmasından korktuğu için Muhammed üzerine asker gönderdi.

Rusları yenilgiye uğratmasına rağmen, Muhammed bu bölgede kalmadı ve başkent yapacağı Kazan’a geldi.

Kendisini Kazan’da Altınordu hükümdarı olarak tanıtmak için çalışmalara başladı.

Ordularını Moskova kapılarına kadar götürerek Vasiliy’i yendi (1439).

Oğulları Mahmud, Kasım ve Yakup Beylerin de katıldığı İkinci Moskova seferinde Suzdal yakınlarında rus kuvvetleri yenildi; Vasiliy esir edildi (1445). Muhammed’in ileri sürdüğü bütün şartlar Vasiliy tarafından kabul edilince, Vasiliy serbest bırakıldı.

Anlaşma şartlarına göre Rusya büyük miktarda savaş tazminatı verecekti.

Ayrıca, o zamana kadar bağlı bulunduğu Altınordu’ya karşı olan görevlerini bundan sonra Kazan’a karşı yerine getirecekti.

Bu antlaşma maddelerinin yerine getirilmesini sağlamak için Muhammed, rus devlet merkezine ve eyaletlere kazanlı memurlar tayin etti.

Gene antlaşma gereğince Moskova toprakları içinde olan Oka nehri üzerindeki bir bölgeyi oğlu Kasım’a vererek (Kasım hanlığı) Moskova’nın iç durumunu yakından takip etmek imkanını elde etti.

Amacı, dağılmakta olan Altınordu hanlığını kuvvetli bir merkez etrafında birleştirmekti.

Fakat bunu gerçekleştiremeden öldü. Büyük oğlu Muhammed (1445-1462) Kazan hanı oldu.

Mahmud’un devrinde hanlık, barış ve refah içinde yaşadı, öldükten sonra yerine büyük oğlu Halil geçti.

Saltanatı kısa sürdü. Sonra başa kardeşi İbrahim geçti (1467-1479).

Bazı büyükleri ve Moskova hükümeti, Mahmud’un kardeşi Kasım’ı destekledi.

Kasım, İbrahim’e karşı harekete geçti. Kazan ile Kasım hanlıkları birbirine düşman duruma geldiler.

İbrahim Rusların bu tutumlarına karşı harekete geçti; Galiç yakınlarını yağmaladı; Hılın (Vyatka) şehrini,ele geçirdi.

1469 Yılında Moskova’nın Kazan’a karşı hazırladığı sefer bozgunla sonuçlandı.

Aynı yıl Kazan önlerine kadar gelen Ruslar, yapılan bir antlaşma ile geri döndüler.

Bu antlaşma sekiz yıl sürdü. Hılın’ı ele geçirmek isteyen Ruslar, 1478’den sonra yeniden saldırılara geçtiler.

İbrahim’in ölümünden sonra tahta büyük oğlu Ali (veya İlham) [1419-1484] geçti.

Annesi Fatıma, İbrahim’in ilk karısıydı. İbrahim’in ikinci karısı Nur Sultanın oğlu Muhammed Emin, Ali’nin saltanatına karşı çıktı.

Kardeşi Abdüllatif ile. birlikte Kazan’ı terkederek Moskova’ya gitti.

Rusların Kazan’a hazırladığı sefer (1482) bu defa diplomatik yollarla önlendi.

Fakat Ali tahttan indirilerek (1484) Rusların da onayıyla yerine Muhammed Emin getirildi.

Karışıklık içinde süren kısa saltanatı, Ali’nin tekrar başa geçmesiyle sona erdi (1485). Fakat iç karışıklıklar devam etti.

Fırsattan faydalanmak isteyen Ruslar, Kazan üzerine bir ordu gönderdi (1487);Kazan kuşatıldı.

Ancak kuvvetle savunulması karşısında, rus orduları geri çekilmeye başladı.

Bu sırada Kazan’da yapılan bir hükümet darbesi sonunda Ali tahtından indirildi.

Kazan Rusların eline geçti. Ali ve taraftarları şiddetle cezalandırıldı.

Muhammed Emin tekrar rus desteğiyle başa geçti.

Böylece Moskova Kazan’a bağlı olmaktan çıktı.

Muhammed Emin, Rusların her isteğini yerine getirdi; bir sefere de Ruslar ile katıldı (1490).

Ancak Rusların baskısı karşısında kazan halkı isyan etti.

Başlarına geçen beylerden Kul Ahmed, Orak Sadır ve Argış, Batı Sibirya hanı Ibak’ın oğlu Mamuk’u (1495-14%) tahta çıkardılar.

Bunun üzerine Muhammed Emin Moskova’ya kaçtı.

Mamuk, aleyhine dönen Kul Ahmed tarafından tahttan indirildi.

Yerine Muhammed Emin’in kardeşi Abdüllatif (1496-1502) Rusların da desteğiyle başa geçti.

Fakat Rusların emellerine alet olmayınca tahtından indirilerek sürgüne gönderildi.

Rus dostu Muhammed Emin yeniden han oldu (1502-1518). Rakiplerini öldürterek durumunu kuvvetlendirdi.

Rus çarı ivan III’ün eski gücü yoktu. Bundan yararlanmak istedi.

Çıkan bir anlaşmazlık üzerine Moskova’ya sefer açtı.

Nijniy – Novgorod’u ele geçirdi.

Kazanlılar sonraki yıllarda Ruslara karşı başarılar elde etti.

İki devlet arasında barış Kazan elçisi Seyid Şah Hüseyin tarafından «ebedi sulh» adıyla imzalandı.

Muhammed Emin’in çocuğu yoktu, ölümünden sonra Kazan’da Ulug Muhammed sülalesi sona erdi.

Uluğ Muhammed’in rakibi olan Küçük Muhammed’in torununun oğlu Kasım hanı Şah Ali, Rusların isteğiyle han oldu. Kazan rus nüfuzuna girdi. Fakat Ruslarla arası açılan Kırım hanı Sahib Giray, Kazan’ı ele geçirerek Rusları kovdu. Böylece Giray (Gerey) sülalesi başladı.

Sahib Giray (1521-1524) kumandasında Kazan kuvvetleri Kırımlıların yardımı ile Oka nehri üzerinden Moskova’ya doğru ilerledi. Vasiliy III tahtını bırakarak kaçtı.

İki devlet arasında yapılan anlaşma sonunda, Moskova Kırım’a belli bir vergiyle bağlandı.

Diğer taraftan Kazan hükümeti düşman karşısında yalnız kalmamak için Kanuni Sultan Süleyman’a elçiler gönderdi.

Yapılan bir antlaşma ile Kazan, osmanlı hakimiyetini kabul etti.

Durum Rus hükümetine bildirildi. Bunun üzerine Rusların Kazan’a karşı düşmanca tutumları arttı.

Sahib Giray’ın yerine geçen Safa Giray (1524-1531) zamanında Şah Ali’nin de içinde bulunduğu rus ordusu, Atabey Talış ve Oruç Beyin yönettiği kazan kuvvetlerine yenildi.

Sonraki yıllarda savaş yoluyla bir başarı elde edemeyeceğini anlayan Ruslar Kazan’da propaganda yaparak iç karışıklıklar yarattılar. Safa Giray’ın yerine Şah Ali’nin oğlu Can Ali (1531-1533) getirildi.

Kısa bir zaman sonra Can Ali öldürüldü.

Safa Giray (1533-1546) tekrar han oldu.

Ruslara karşı başarılı akınlarda bulundu; Nijniy – Novgorod’u aldı.

Fakat nüfuzlu beyler tarafından tutulmadığı için tahttan indirildi.

Yerine geçen Şah Ali’nin saltanatı bir ay sürdü. Safa Giray’ın Kazan’a dönmesinden sonra Moskova’ya kaçtı.

Safa Giray (1546-1549) üçüncü hükümdarlık devresinde iç meseleleri ele aldı.

Rus taraftarı beyleri cezalandırdı.

Giriştiği büyük mücadelelerden sonra Kazan’da milli birliği sağladı.

Yerine geçen oğlu ötemiş (1549-1551) henüz üç yaşında olduğu için annesi Süyüm-Bike Kazan’ı yönetti.

1548 ve 1550 yıllarında Kazan’a yapılan rus seferleri başarılı olmadı.

Metropolit Makariy zamanında (1542-1552), Ruslar Kazan’da Hıristiyanlığı yaymaya çalıştılar.

1551 Yılında Züye ırmağının Volga’ya döküldüğü yerde Kazan’a karşı müstahkem bir mevki kurdular; buraya silah ve erzak yığdılar.

Böylece kazan kuvvetlerinin gerilerine inmek imkanları hazırlandı.

Şah Ali, Ruslardan ve Kasımlılardan destek görerek Kazan’a girdi ve han oldu (1551).

Bu dönemde Kazan’ın İktisadi durumu bozuktu.

Ruslarla anlaşma yolları arandı.

Anlaşmanın şartları ağırdı.

Ruslar sadece Volga’nın sol tarafını Şah Ali’ye bıraktılar.

Kazan’ın yarı toprakları Rusların eline geçti.

Bu durum Kazanlılara ağır geldi.

Daha sonra Ruslar Kazan’ın yönetiminin rus naibine verilmesini istediler.

Bu istek kabul edilmedi.

İç karışıklıkların başladığı sırada Şah Ali, şehirden çıkarak Rusların yanına döndü.

Kazanlılar, o sıralarda Nogaylar arasında bulunan Astrahan şehzadesi Yadigâr Muhammed’i tahta çıkardılar (1552).

Yadigar, Timur Kutluğ soyundan, Saray hanı Seyid Ahmed’in torunu ve Astrahan hanı Kasım’ın oğluydu.

Yeni hükümdar, Çapkun Beyin de yardımıyla Ruslara karşı harekete geçti.

Rus yönetiminde bulunan dağlık bölgedeki halkın ayaklanması ve Kırımlıların da ilerlemesi üzerine Ruslar ‘geri çekildi.

Fakat Züye’den kuvvet alan Ruslar Kazan’ı kuşattı.

Günlerce süren sokak savaşları sonunda, Kazanlılar bozguna uğradılar; Yadigar Han ve yanındakiler esir edildi.

Şehir yağmalandı ve halkı kılıçtan geçirildi (1552).

Kazanlılar mücadeleyi bırakmadılar.

1556 Yılından itibaren her yönden Ruslara karşı harekete geçtiler.

Mamış – Berdi Bey, Volga’nın sağ kıyısında yüksek Sundır tepesi üzerindeki Çalım kalesinde ordusunu mücadeleye hazırladı.

Kazan hanı Süyüm-Bike’nin kardeşi, nogay beylerinden Yusufun oğlu Ali Ekrem’i tahta geçirdi.

Ali Ekrem, Çalım’da Ruslar ile yapılan savaşta öldü (1556).

Mamış-Berdi Beyin de esir düşmesiyle Kazan yeniden Rusların eline geçti.