Kızılırmak Nehri | Ansiklopedik Bilgi |
Kızılırmak Nehri Tamamı topraklarımız üzerinde bulunan ırmakları arasında en uzunu (1151 km.).Kızılırmak adı, çığırının büyük kısmında Üçüncü zaman ortalarında çökelmiş, içinde tuz ve jips bulunan, çoğunlukla kızıl renkli kumlu-killi tortulların bulunmasıyla ilgilidir.
Kızılırmak, İmranlı doğusundaki Kızıldağ’dan (3 025 m) doğar, batıya doğru akar,
İmranlı ilçe merkezinden, sonra Zara kasabası önünden geçer, Hafik önünde güneybatıya yönelir. Sivas şehrinin 2 km güneyinden geçerek soldan Tecer suyunu, sağdan Çamlıbel yolunun ve Samsun demiryolunun boyladığı Kanlıırmak’ı alır.
Bu kesimde üzerinde Sivas’tan Malatya’ya giden yolun geçtiği Eğriköprü ile Kayseri yolunun geçtiği Kesik-köprü bulunur.
Güneybatıya doğru akışını sürdüren Kızılırmak, Erciyas volkanı etrafına yayılan volkan lav ve küllerinden (tüp oluşmuş bir yerey içine girer.
Kayseri’nin 30 km kuzeyinden geçerek, soldan Karasu’yu (Sarımsaklı suyu) alır. Kayseri’den Yozgat’a giden yolun geçtiği Çokgöz köprüsü ile Ankara yolunun geçtiği
Birgöz köprüsü ve demiryolu köprüsü ile aşılır. Dağ sıralarının doğrultusuna uyarak, bir köprüsü bulunan Avanos kasabası önünde Anadolu içine sokulur.
Burada önce batıya, Arapsun kasabası önüde kuzeybatıya yönelen Kızılırmak, Kırşehir’in 17 km güneyinden geçerek billurlu kayaçlardan oluşmuş bir yerey içine girer, Hirfanlı barajı arkasında 280 km2’lik bir göl halini alır.
Kesikköprü barajından sonra kuzeye yönelir. Köprüköy’de Kayseri-Ankara yolu, Kırıkkale şehri kuzeybatısında Yahşihan yakınında demiryolu köprüsüyle geçilir.
Kalecik önlerinde kuzeydoğu doğrultusunu alır ve daha ötede soldan Çankırı’dan gelen Acısu, sağdan da, en uzun kolu olan Deliceırmak (uzunluğu 426 km) ile birleşir.
Bundan sonra vâdisi Kuzey Anadolu dağlarının iç ve kıyı sıraları arasına girerek önce ibik boğazından geçer.
Osmancık kasabası önünde sert bir dirsekle kuzeybatıya, Ada dağı bitiminde başka bir dirsekle tekrar kuzeydoğuya döner ve dönemeç yerinde de, Tosya ovasından gelen Devrez çayını (186 km) alır.
Bu kesimde küçük ovalar (Kargı ovası gibi) ve dar boğazları vardır. Başka bir sert dirsekle güneydoğuya dönerken, Kastamonu yöresinden gelen Gökırmak (221 km) ile birleşir.
Son olarak, kuzeydoğuya dönerek ormanlık dar boğazlardan geçer, Bafra şehir önünde Samsun’u Sinop’a bağlayan bir köprü altından akar ve geniş bir delta ovası içinde tek bir kol halinde Bafra burnunda Karadeniz’e boşalır.
Eski çağlarda Kızılırmak deltası (Bafra ovası), ırmağın getirdiği çamurların birikmesiyle denizden yer kazanmışsa da, son çağda gelen maddelerin kıyı akıntılarıyla sürüklenmesi sonucunda bu yer kazanma ağırlaşmış, belki de duraklamıştır.
İlk çağda ırmağa verilmiş olan ve yakın zamana kadar batı kaynaklarında kullanılmış olan Halys adı eski arap kaynaklarında Alis, Ali ve El-Leyn şeklinde geçmektedir.
Ege denizi kıyılarından türemiş olan Asya adı doğuya doğru genişleyince Halys, bir yarımada olan «Küçük Asya»’yı başka asya memleketlerinden ayıran bir sınır olarak kabul edildi. Med ve Lidya imparatorlukları arasındaki sınır da bir süre Kızılırmak’ı boyladı.
Herodotos ırmağın iki tarafındaki insanlan ayrı soydan sayıyordu: Paphlogonyalı’lar zamanında Kızılırmak üzerinde, denizden Bafra’ya, buradan da küçük araçlarla Boğazlar kesimine kadar yaptıkları ulaşım bu gün önemini kaybetmiş bulunmaktadır.
Buna karşılık Hirfanlı barajında olduğu gibi, ırmağın elverişli yerinde yapılacak barajlarla büyük ölçüde elektrik enerjisi üretme imkanı vardır.