Kuba Hanlığı,Tarihi | Tarih Bilgileri, Türk Tarihi |
Kuba Hanlığı Tarihi,Kuba Hanlığı Kafkasya’da Türk hanlığı.
Hanlığın temeli Safevîlerin son zamanlarında atıldı.
XVII. yy. ortalarına doğru ikiye ayrılmış olan Kaytakların Usmi ailesinden Hüseyin Han, İsfahan’da Safevîlere sığınarak Şiîliği kabul etti.
Kuba Hanlığı Tarihi
Kaçar beylerinden birinin kızı (Zehra Hanım) ile evlenen Hüseyin, merkezi Hudad olmak üzere Kür üzerindeki Salyan ve Kuba bölgesine han tayin edildi.
Yerine geçen oğlu Ahmed Han, atalarının Dağıstan’daki arazisini yeniden ele geçirmek isterken öldü.
Oğlu Hüseyin Ali Han, Kafkasya’nın en karışık zamanında hanlığa geçti.
Safevîlerin düşmesinden yararlanan rus çan Petro I, İran’a doğru yayılmak üzere, Dağıstan’a ve Azerbaycan’a girdi.
Osmanlı devleti de buna karşı harekete geçti.
Hüseyin Ali Han, Petro tarafını tutarak bu durumdan yararlanmak istedi.
Fakat Osmanlı devletinin tarafını tutan Kazı – Kumuk hanı Surhay ile Şirvan’lı Hacı Davud buna karşı koydular.
Hacı Davud’un yönetiminde eski Şirvanşahlar devletini canlandıran 1724 tarihli Osmanlı-Rus antlaşması, yarı bağımsız Kuba hanlığına da son verdi.
Fakat Osmanlıların ve Rusların Kafkasya’dan çekilmesi ve Nadir Şahın başarıları, Kuba hanlığını yeniden canlandırdı.
Nadir Şah, Salyan’ı tekrar Hüseyin Ali Hana bıraktı.
Nadir’in ölümünden sonra Hüseyin Ali Han kendisini tamamıyla bağımsız ilân ederek idare merkezini Hudad’dan Kudyal-Çay kıyılarına taşıdı.
Şâbrân ile Külhan bölgelerini de kendi topraklarına kattı.
Hüseyin Ali Han, Küba’da öldü (1758).
Oğlu Feth Ali Han, iki iş olarak, Şirvan hanını yendi ve kuvvetli bir merkezî yönetim kurdu.
Fakat 1774’te Dağıstan ve Azerbaycan Kuba hanlılarının birleşik cephesi karşısında yenilerek, Küba’yı Kazı-Kumuk’lu Mehmed Hana bıraktı ve Salyan’a çekildi.
Derbend’de, eşi Tuti Bike hüküm sürüyordu.
Feth Ali Han da Derbend’e giderek kuvvetlerini topladı.
Bu arada, Rusların kendi lehindeki davranışlarından yararlanarak Kuba ve Salyan’da hâkimiyetini yeniden kurdu ve Şirvan’ı zaptetti.
Eniştesinin ölümü üzerine Bakû da onun yönetimine girdi.
Karabağ üzerine yürüdü (1784); Erdebil’ı aldı (1788) ve Tebriz’e hükmedecek duruma geldi.
Feth Ali Hanın etkisi Gürcistan’a kadar uzanıyordu Feth Ali Han 1789’da Bakû’da öldü.
Yerine geçen oğlu Ahmed Han, ancak iki yıl tahtta kaldı; onun yerine 13 yaşındaki kardeşi Şeyh Ali Han geçti (1791).
Şeyh Ali Han, Ruslarla mücadele etti.
Rusların etkisiyle hanlık ikiye ayrıldı ve Kuba, kardeşi Hasan Hana verildi.
Haşan Han ölünce (1799), Derbend ile Küba’yı yeniden birleştiren Şeyh Ali Han, Ruslara büyük güçlükler çıkarmakta devam etti.
Ruslar 1806’da Derbend ile Küba’yı Rusya’ya kattıklarını ilân ettiler.
1809’da Kuba, Rusya’nın desteğiyle, Şeyh Ali Hanın yakın akrabası ve Bakû hanı Mehmed Han II’ye verildi.
Fakat Şeyh Ali Han, Kuba şehri dışında, bütün bölgeyi yeniden ele geçirince Rusya ona karşı yeni kuvvetler gönderdi.
Şeyh Ali Han mücadelesinden vaz geçmedi.
14 Eylül 1814’te imzalanan Gülistan antlaşmasıyla, öbür kafkas hanlıkları ve Kuba rus hâkimiyetine girdi; fakat Şeyh Ali Han bunu tanımadı ve Ruslarla savaşa girdi (1819).
Bu savaşı kazanan Ruslar Kuba halkını Rusya’ya sürdüler.
1826-1828 İran-Rus savaşları sırasında, başka hanlıklar ile beraber yeniden ayaklanan Kuba, 1837’de de kendine yeni bir han seçti.
Fakat rus kuvvetleri karşısında uzun süre bağımsız kalamadı.
Böylece Kuba; önce Samahı ili, sonra da Bakû ili içinde bir ilçe durumuna getirildi.