Kurtuluş Savaşında Tunceli | Kurtuluş Savaşı Tarihi |

Kurtuluş Savaşında Tunceli Sancağın Merkez Kaza dışında 5 kazası vardı: Ovacık (Pulur), Çarsancak (Peri bugün Akpazar Bucağı), Çemişkezek(Çam-içi), Nazimiye (Kızılkilise) ve Mazgirt.

Dersim Sancağı’nın I. Dünya Savaşı içinde şahit olduğu en önemli olay, Mart 1916’da patlak veren ve Nazimiye, Mazgirt, Çarsancak ve Pertek’in yıkıma uğramasıyla sonuçlanan ayaklanmaydı.

11. Kolordu’ya bağlı 53 ve 102. alayların ancak iki ayda ve zorlukla başarabildikleri ayaklanma, bölgede önemli bir tedirginliğe yol açmıştı.

Bu tedirginlikten, o sırada Erzincan bölgesini işgal altında tutan Ruslar da yararlanmış, Rus öncü birlikleri Ağustos ve Eylül 1916’da Çemişkezek ve Pülümür’e kadar yaklaşmışlarsa da bölge halkının direnişini aşamayarak geri çekilmişlerdi.

I.Dünya Savaşı’nın Osmanlı Devleti’nin yenilgisiyle sonuçlanması ve 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesinin Osmanlı topraklarını itilâf devletlerinin paylaşımına açık bir duruma getirmesinden sonra, Dersim bölgesindeki bölücü çalışmalar da hızlandı.

İngilizlerin desteğini alan ve bölücü temîlinde kurulan Kürt Teali Cemiyeti’nin şiddet alanlarından biri, bu bölge idi.

Gerek bu teşkilâtın üyeleri, gerek İngiliz haberalma teşkilâtının görevlileri, bölge aşiretleri arasında propaganda ve teşkilâtlanma çalışması yürütüyor, bölücü bir ayaklanmanın hazırlıklarını yapıyorlardı.

İngiltere’nin Musul’daki siyasi temsilcisi Mr. Nowill, Dersim bölgesine oldukça sık gelip gidiyordu.

Nitekim, Eylül 1919 başlarında Mamuretülaziz Valisi Ali Galip’in Sivas Kongresi’ni basmakla görevlendirildiği günlerde, yine Dersim-Malatya bölgesindeydi.

Ancak Ali Galip’in Dersim’de İstanbul Hükûmeti’nin dahiliye nazırı ile yaptığı görüşme Mustafa Kemal’ce haber alınıp da üzerlerine birlik gönderilince, Ali Galip ve Mr. Nowill kurtuluşu Adıyaman yönüne kaçmakta buldular.

Bundan birkaç gün sonra, Ali Galip’in teklifi üzerine bölgeye tayin edilen Dersim Mutasarrıfı Osman Nuri Bey, Sivas Heyet-i Temsiliyesi’nin sert tepkisi üzerine, yeni kurulan Ali Rıza Paşa Hükûmeti’nce geri çekildi.

Dersim (Tunceli) bölgesinin Milli Mücadele yıllarında şahit olduğu en önemli olay, 6 Mart 1921’de patlak veren ve 17 Hazirana kadar süren Koçgiri ayaklanmasıydı.

Ayaklanmanın ağırlık noktası Sivas’ın Koçgiri (Zara) Kazası olmakla birlikte, olaydan Dersim bölgesi de büyük ölçüde etkilenmişti.

Nitekim ayaklanmanın başlıca yöneticilerinden Haydar Bey o tarihte Dersim’de üslenmişti.

Olaylar, 6 Martta bölgedeki asker kaçaklarını yakalamak üzere Zara’ya gelen 6. Süvari Alayı’na ateş açılması ve ayaklanmacıların İmranlı kasabasına saldırmasıyla başladı.

Kasabayı ele geçirmiş olmaktan cesaret alan Haydar, Alişirve Alişan Bey adlı aşiret reisleri, çevreye haber salarak, hızla silahlanılması ve Koçgiri’de toplanılması için çağrıda bulundular.

Olayların barışçı bir şekilde bastırılamaması üzerine askeri tedbirler alınması yoluna gidildi ve Merkez Ordusu adıyla yeni bir ordu kuruldu Başına da Nurettien Paşa getirildi.

Bu sırada ayaklanma çok geniş bir alana yayılmış ve Ovacık, Hozat, Kuruçay bölgesinin aşiretleri de yağma ve saldırı hareketlerine katılmaya başlamışlardı.

Ayaklanmacılar giderek bölgenin büyük kasabalarına saldırılar düzenlemeye yönelmişlerdi.

Saldırı hedeflerinden biri Erzincan’ın Refahiye kazası idi.

Kasaba halkı ve askeri birlikler saldırılara zorlukla karşı koyabiliyorlardı.

Merkez Ordu’nun Nisan 1921 başlarında başlayafc bastırma harekatının ilk aşaması, 22 Nisanda tamamlandı.

Ancak ayaklanmacıların 24 Nisanda Çıragediği denilen yerde 28. Tugay’a bağlı birliklere saldırmasıyla olaylar yeniden başladı.

Tugay bu baskın sırasında ağır kayıplara uğradı.

Ayaklanmacıların bölgede yeniden üstünlük sağlanmasını, ancak Topal Osman’ın komutasındaki Giresun Müfrezesi önleyebildi.

Kimi Dersim aşiretleri, özellikle Mayıs 1921 içinde çeşitli saldırılar düzenledilerse de, ayaklanma, Haziran ortalarına doğru gücünü giderek kaybetti.

Koçgiri Aşireti yöneticilerinden Alişan Bey’in 17 Haziranda hükümet güçlerine teslim olmasıyla üçbuçuk ay süren Koçgiri Ayaklanması son buldu.

Koçgiri Ayaklanması’ndan sonra, Ankara Hükümeti bölgede bir düzenlemeye girişti.

1922’deki bu düzenlemede Dersim Sancağı Mamuretülaziz Vilayeti’nden ayrıldı.

Başlıbaşına bir il durumuna getirildi.

Dersim İli.bu yapısını Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar korudu.