Mendel Kanunları,Özellikleri,Çaprazlama | Biyoloji Bilgileri |

Mendel Kanunları,melezle meyle ilgili kanunlara XX. yy.ın başından beri verilen ad; 1865’te bu kanunları bulan Mendel’in adiyle anılır.

Mendel Kanunları Özellikleri

Mendel’in 1865’te ortaya koyduğu esaslı sonuçlar hakkında bir fikir vermek için, yapılan bezelye çaprazlamaları arasından sarı taneli bezelyelerle yeşil taneli bezelyelerin melezlenmesini örnek alalım.

Mendel Genetiği

Bu iki bezelyenin çaprazlanmasından doğan bütün bezelyeler sarı olur.

Yeşil ile sarı arasında hiç bir değişik renge rastlanmaz.

«Sarı» karakter «yeşil» karaktere baskındır.

Çaprazlama yönü ne olursa olsun, yani çiçektozu ister sarı bezelyeden, ister yeşil bezelyeden gelsin, sarı renk başat’tır.

Melez sarı tanelerden meydana gelen bitkiler kendi aralarında döllenince, bu sefer asıl ana babalarının renginde sarı ve yeşil taneler meydana gelir.

Bir önceki dölde saklı bulunan «yeşil» karakter böylece ortaya çıkar; Mendel buna çekinik karakter adını verir.

Çekinik «yeşil» karakter, dikkati çekecek derecede sabit bir oranda belirir: deneyler çok sayıda bezelyeyle yapılırsa bir yeşil tane için üç sarı tane bulunur.

Meselâ Mendel 258 melez bitkiden elde ettiği 8 023 tane içinde 6 022 sarı bezelye, 2 001 yeşil bezelye bulmuştur: oran 1’e karşı 3,01’dir.

Bu sabit oran Mendel’in dikkatini çekti.

Bu bir tesadüf olamayacağına göre bunun sebebini açıklamaya çalıştı.

Melez bitki hem «sarı» hem «yeşil» karakteri alır: fakat bitki üreme hücrelerini yaparken, iki karakter birbirinden ayrılır, öyle ki yumurta ve çiçektozu bu karakterlerden yalnız birini, yani ya sarıyı, ya yeşili taşır.

Mendel, yumurta hücrelerinin yarısının yeşil karakteri, yarısının da sarı karakteri taşıyacağını varsaydı.

Aynı şeyi çiçektozu için de düşündü.

Bu duruma göre döllenmede dört çeşit birleşme imkânı vardır: «yeşil» çiçektozuyla döllenen «yeşil» yumurta yeşil tane yapar; «yeşil» yumurta «sarı» çiçektozu ile birleşirse «sarı» tane yapar; «sarı» yumurta «sarı» çiçek tozuyla birleşirse sarı tane oluşur; «sarı» yumurta «yeşil» çiçektozuyla döllenirse gene sarı tane verir.

Sonunda bir yeşil taneye karşılık üç sarı Jane ortaya çıkar.

Karakterlerin ayrılması varsayımı denen bu kanun deneyle doğrulandı, ikinci kuşağın yeşil taneleri her iki «yeşil» üreme hücresinin birleşmesinden meydana gelir.

Her iki hücre de katışıksızdır ve ancak aralarında döllenmek suretiyle yeşil tane yapabilir.

Sarı tanelerse iki çeşittir; ya iki «sarı» hücreden veya bir «sarı» ve bir «yeşil» hücreden oluşur.

Birinciler birbirini dölleyerek ancak sarı taneli bitkiler verir.

İkincilerse birbirleriyle döllenerek 3/1 oranında sarı ve yeşil taneler verir.

Ayrıca birinciler (katışıksız olanlar), İkincilerden iki kat daha az sayıdadır.

Deney bu varsayımları doğruladı.

İkinci döl sarı tanelerden gelen 519 bitkiden 116’sı sırf tane, 353’ü ise sarı ve yeşil karışık taneler verir.

Saf tanelerin karışıklara oranı 1/2,13’tür.

Mendel bir yerine iki karakteri ele alarak değişik bezelyeleri çaprazladı.

Gene aynı olay ile karşılaştı.

Yuvarlak sarı taneli bir bezelyenin kırışık yeşil taneli bir bezelyeyle çaprazlanması halinde san yeşile, yuvarlaklık kırışıklığa baskın olduğu için birinci dölde sadece yuvarlak san taneler meydana gelir.

İkinci dölde elde edilen taneler çok değişiktir: bu sefer ortaya yuvarlak sarı taneler, kırışık san taneler, yuvarlak yeşil taneler ve yeşil taneler çıkar.

556 taneden 315’i yuvarlak sarı, 101’i kırışık sarı, 108’i yuvarlak yeşil, 32’si kırışık yeşil olur; bunu 16 taneye göre oranlarsak çeşitli tipten tanelerin 9,3, 3,1 oranında olduğu görülür.

Bu olayları açıklamak için Mendel birinci varsayımına karakterlerin bağımsız ayrılığı varsayımı ekledi.

Yani bu demektir ki, karakterler birbirinden bağımsızdır.

Yuvarlak karakter yeşil karakter yanında tam bağımsızdır.

Ana babadan gelen karakterler melezin gametlerinde rastgele biraraya gelir.

Mümkün dört birleşme tarzı eşit sayıda yer alabilir.

Demek ki dört çeşit spermatozoit ve dört çeşit yumurta bulunur, bunlar da 4 X 4 = 16 (9 + 3 + 3 +1) kombinezon (birleşme tarzı) gösterir.

Varsayımını ispatlamak için Mendel üçer karakterli iki ayrı ırkı çaprazladı.

Melezde sekiz karakter kombinezonu mümkündür.

Demek ki sekiz melez spermatozoit ile sekiz melez yumurta döllenecek olursa bu sefer 64 kombinezon mümkün olacaktır.

Mendel Kanunları Nelerdir

Mendel’in Üç Kanunu

(başatlık kanunu, karakterlerin ayrılığı kanunu, melezin gametlerinde karakterlerin bağımsız ayrılığı kanunu) kalıtım biliminde kesin bir dönüm noktasıdır.

Mendel Yasası ve Çaprazlama

Bu kanunlar soydan gelen karakterlerin sürekli olarak belirmeyeceği kavramım ortaya çıkararak birçok karışık ve esrarlı meseleye matematik bir sağlamlık kazandırdı.

Bu kanunların dayandığı biyolojik esaslar ise şöyle açıklanabilir:

1. karakterlerin ayrılığı kanunu.

Sadece bir tek karakter bakımından farklı olan iki saf soyun çaprazlanması, birinci dölde (F1) ana babadan birine benzeyen homojen bireyler verir.

F1 melezlerin birbiriyle çaprazlanması ise F2’de, yani ikinci dölde homojen olmayan bireyler verir; bunlarda, ana babaya ait olup da F1’de belirmeyen karakter ortaya çıkar.

F1’de beliren karakter ile F1’de belirmeyen karakter bu ikinci dölde 3/4 ve 1/4 oranında ortaya çıkar.

Demek ki birinci karakter başat İkincisi ise çekinik’tir.

F2’nin 1/4’ü çekinik karakter taşıdığı için F3 ve F4’te saf kalır, diğer 3/4’ü ise yeniden homojen olmayan bireyler verir.

Bu karakterlerin F4’de belirmemesi, ancak F2’de ortaya çıkması birinci döle ana ve babadan geçen kalıtsal etmenlerin fenotipte ortaya çıkmamakla beraber, bireyselliklerini koruduklarını gösterir.

F1 homogen ve düzdür; F2’de ise 3/4 düz bezelye, 1/4 kırışık bezelye bulunur.

Bu oranlar her bitkide her karakter için iki allel bulunmasıyla açıklanabilir.

Eğer A’yı başat karakter, a’yı çekinik karakter sayarsak, kırışık bezelyeler aa, düz bezelyeler ise AA veya Aa olur (fakat Mendel’in kullandığı bezelyelerin titizlikle ayıklandığı ve bu yüzden AA olduğu düşünülebilir).

F1 çaprazlaması yalnız Aa, yani düz bezelye verir.

Fı’lerin birbiriyle döllenmesi, eşit sayıda A ve a gameti, Fa’de ise üç tip zigot verir: 1/4 AA, 2/4 Aa, 1/4 aa; bu da 1/4 AA + 2/4 A a = 3/4 düz ve 1/4 aa, yani kırışık bezelyeye tekabül eder.

Mendel, kromozomları hiç bilmiyordu; bu yüzden kalıtımla ilgili belirtici karakter çiftinin yalnız bir parçasının gametlerde olduğunu, ancak döllenmiş yumurtada bunların çift olarak bulunduğunu düşündü.

Bu belirtici karakterlerin, meyoz bölünme sırasında meydana gelen indirgenme sayesinde kromozomlar tarafından taşındığı daha sonra anlaşıldı;

2. karakterlerin bağımsız ayrılığı kanunu.

Eğer allel eşliğine dayanan bir karakter çifti (msl. düz-kırışık) yerine iki (veya daha fazla) karakter çifti (msl. düz-kırışık ve san-yeşil) alınacak olursa, bunlar bağımsız bir tarzda ayrılık gösterecektir.

F1,her iki başat karakter (düz ve sarı) bakımından melez ve homogen olarak, Fs’de 9:3:3:1 oranına göre dört kategori ortaya çıkacaktır

Bu gözlemler, karakter çiftlerinin bağımsız taşıyıcılarla, yani bağımsız kromozomlarla taşınan allel çiftler tarafından belirlendiği varsayımına uygundur.

Çok nadir hallerde söz konusu iki karakter bağımsız tarzda ayrılık göstermez, bunlar aynı kromozom üstünde birbirine çok yakın bulunduğu için birbirine bağlı kalır.

Bu takdirde, «genler arasında ilinti vardır» denir.