Mississippi Nehri | Debisi,Özellikleri | Coğrafya Bilgileri |
Mississippi Nehri, Kuzey Amerika’da Nehir, A.B.D.’yi kuzeyden güneye doğru Büyük Göller bölgesinden Meksika körfezine kadar aşar.
3 780 km (Mississippi’nin, başlıca kolu Missouri ile meydana getirdiği bütünün uzunluğu 6 260 km’yi bulur.)
Mississippi Nehrinin Özellikleri
Çok büyük olan Missıssippi havzası A.B.D. topraklarının hemen hemen üçte birini kaplar, batıda Kayalık Dağlar, doğuda Apalaşlar arasındaki ovalarda uzanır.
Havzanın çok eski bir dönemde oluştuğu sanılır: Apalaşlar, izlerine ırmağın sağ kıyısında, Ozarks kütlesi topraklarında rastlanan bir kratogenle derinlemesine uzanır.
Bu kratogeni, denizler ancak Tebeşir çağında örtmüş, gerek denizin, gerek kara sularının tortullaştırılması büyük orta ovalarda Üçüncü zamanda devam etmiştir.
Meksika körfezinde kıyı yakınında yapılan jeofizik ölçmeleri ve sondajlar gömülme eğilimini ortaya koymuştur.
Delta bölgesinde Üçüncü zaman temelinin 6 000 ve 4 500 m arasında olduğu sanılır.
Bu yüzden, bu bölgelerde çok eskiden beri, büyük bir ırmak güneye doğru çekilmiştir.
Minnesota’nın kuzeyinde doğan Mississippi, bir buzul gölleri, turba yatakları ve bataklıklar bölgesinden geçer.
Ama kıSa süıe sonra kratogen’in Birinci zaman örtüsü altına sızar ve Saint – Paul’ün aşağı kesiminde vâdisi 50-200 m gömülmüştür.
Vâdi, eski buzultaşları yaran çağlayanlara vardıkça daralır, sonra yeniden genişler.
Son buzullaşma dönemi etkisindeki bu bölgeden Mississippi, ancak kolu Missouri ile birleştiği yerin yukarısında çıkar.
Missouri, ırmağın yukarı çığırından çok daha uzun bir koldur.
Missouri Kuzey Kayalık Dağlar’ın sularını getirerek Mississippi’yi kabartır.
200 m aşağı kesimde kavuşulan Ohio ırmağı Missouri ve Yukarı Mississippi’nin sularından daha çok su getirir.
Bu noktada Mississippi denizden 1 730 km uzaktadır ama yükseltisi ancak 92 m’dir ve eğintisi azdır.
Irmak, oradan sonra 1 300 -1400 m genişliğindeki deltasına kadar çok geniş bir «büyük yatakta» akar.
Şehirlerin kurulduğu tabiî tümseklerden ulaşım yollan geçer; tarım da bu tümseklerde yapılır.
Vadinin nemli alçak kısımları ise korular ve batkalıklarla örtülüdür.
Mississippi nehri burada menderesler çizer; birbirini kesen bu menderesler göller ve hilâl biçimi ölü kollar meydana getirir.
Çığırın bu kısmında alüvyonlar öyle bol ve tümsekler öyle çoktur ki, ırmağa aşağı çığırında onlarca hattâ yüzlerce km parelel akan birçok kol, MississippPye güçlükle kavuşur.
Birçok alt kol ve buharlaşma oranının yüksek olması, ırmağı zayıflatır ve enini azaltır (Natchez’de 1 200 m, Baton Rouge’da 900 m, New Orleans’da 750 m).
Delta, Baton Rouge’un kuzeyinde, ırmağın Red River ile bileştiği yerin aşağı kesiminde başlar.
Mississippi’ye katılan bayou’lar daha çok savak rolü oynar ve özellikle havzaya düşen yağmurları boşaltır.
Tümsekler arasında yükselen ırmak, alçak bir ormanlar ve göller bölgesine hâkimdir.
Delta, hidrolik çalışmaların açık tuttuğu başlıca üç kanal boyunca güneydoğuya doğru devamlı olarak gelişir.
Zaten delta devamlı olarak gömülmektedir: yılda 400 milyon alüvyonun yol açtığı yükselmeyi devamlı bir çekme hareketi karşılar.
Mississippi Nehri’nin rejimi yer yer değişir.
Yukarı Mississippi’nin rejimi ova-kar rejimidir.
İlkbaharda sular kabarır; yazın seviye düşer ama genişlik artar; ilkbaharda ve sonbaharda sular devamlı olarak alçalır.
Kayalık Dağlar’dan inen ırmakların sularının ilkbaharda bollaşması ve yılın geri kalan kısmında azalması bu özellikleri daha da artırır.
Mississippi Nehrinin Debisi
Orta Mississippi’nin Cairo’nun aşağı kesiminde rejimi daha karmaşıktır: Yukarı Mississippi ve Missouri’nin rejiminin kar rejimi olmasına karşılık, Ohio’nun rejimi okyanus tipindedir.
üstelik Apalaşlar’daki sert eğintilerin buharlaşmayı azaltması, toprakların cinsi ve yağış rejimi (kışın azamî yağış; yaz sonunda çok az yağış) sebebiyle Ohio’nun suları çok boldur.
Ohio’nun taşmaları özellikle Mississippi ve Missouri’nin sularının kabarmasıyla aynı zamana rastladığı zaman tehlikelidir; o zaman felâket halini alan su baskınlarına yol açabilir.
1927’de Mississippi, Cairo’da, Ohio ile birleştiği yerde birkaç saat içinde 17 m yükselmiştir.
Aşağı Mississippi, nispeten düşük debilerle nitelenir (Amazon’un 150 000 m3/sn’sine karşılık 40 000 m3/sn).
Bu kesimde buharlaşmanın toprağa düşen suyun büyük kısmını emmesi, akış azlığını büyük ölçüde artırıç.
Kıyı topraklarını sulayan tropikal rejim yağmurları, ırmağı denize doğru izleyen tali kollarla akıtılır.
Mississippi’nin Ekonomik Rolü
1540’ta İspanyol De Soto tarafından bulunan Mississippi ırmağı, Hindistan’a ulaştıracak bir yol gözüyle bakan Öncülerin umutlarını boşa çıkardığı için XVII. yy. ortasına kadar terkedildi.
Mississippi’nin geniş bir bölgenin (Louisiana) sınırı haline gelmesine Jolis ve Marquette’in sonradan Cavalier de la Salle’in keşif seferleri yardım etti.
Irmak kıyısında köle ticaret merkezleri kuruldu ve sağ kıyıdaki kolları üzerinden batının uzak bölgelerine ulaşıldı.
XVIII. yy. başında Mississippi tahıl, kereste ve pamuk yüklü gemilerin New Orleans’a kadar indikleri birinci derecede önemli bir ırmak yolu haline geldi.
Versailles antlaşmasıyla (1789) A.B.D.’ye bırakılan Mississippi, yerleşilmeyi bekleyen geniş alanların sınırı olmağa devam etti.
XIX. yy. ortasında A.B.D.’nin en işlek ulaşım yoluydu; ama Ayrılık savaşından ve doğu ile batıda döşenen demiryolarindan zarar gördü; ticaretin büyük kısmı Mississippi’den saptı.
Bununla birlikte sonradan güney eyaletlerinin gelişmesi, Panama kanalının açılması ve A.B.D.’nin Latin Amerika devletlerine gösterdiği ilgi sayesinde, ırmak durgunluğundan biraz kurtuldu.
1927’den sonra kanalları derinleştiren birçok hidrolik çalışma eskiden su altında olan yüzeyin üçte -ikiye yakınının kazanılmasına imkân verdi.
Bugün Mississippi’den birçok mavna katarı geçer.
Mississippi nehri Delta kanallarında düzenlenen geçitler sayesinde New Orleans hâlâ Güney’in, büyük tonajlı gemilerin girmesine elverişli büyük bir deniz limanıdır.
