Mozambik,Tarihi,Coğrafi Özellikleri | Coğrafya Bilgileri |
Mozambik Hakkında Bilgiler,Portekiz Doğu Afrikası, Doğu Afrika’da devlet Hint Okyanusu kıyısında, ’Tazaniya’nın güneyinde, Malavi’nin ve Rodezya’nın doğusunda; 783 000 km2; 15 293 000 nüf. Başkenti Maputo .
Mozambik Coğrafi Özellikleri
Mozambik’in büyük kısmı geniş bir kıyı ovasıdır; batıya doğru yükselen bu ova, üzerinde birbirinden ayrı kütlelerin (Namuli dağı, 2 453 m) yükseldiği düzensiz (300-11 000 m yüksl.) bir yayla halini alır.
Batı bölgelere, yüksek yaylaların kenarı olan yamaçlar hâkimdir, ülke, büyük ırmakların (Limpopo, Sabi, Zambezi, Lurio, Rovuma) kıyıları dışında, yüksek otlardan meydana gelen bir savana ile örtülüdür; ırmakların çığırı boyunca galeri-orman şeritleri uzanır.
Kenarları mangrovlarla örtülü olan kıyı bölgeler, bataklıktır, sağlığa elverişli değildir ve çok az değerlendirilmiştir.
İklimin başlıca özelliği yağışların iç kısma doğru azalması ve sıcaklığın güneye doğru düşmesidir.
Mozambik Tarihi
İlk olarak Fenikelilerin Afri ka çevresindeki seferleri sırasında Nekao II’nin (609-594) ayak bastığı sanılan Mozambik kıyıları halkı, arap ve iranlı tüccarlar aracılığıyla Hindistan ve Asya ile ticarî ilişkiler kurmuştu (X. yy.); Zimbabve’deki İran çinileri (XIII.-XV. yy.)» Çin porselenleri ve arap camları (XIII.-XIV. yy.) kalıntılan bu ilişkileri ortaya koyar.
Bu yüzden Portekizlilerin (Covilha [1489], Vasco de Gama [1498]) ayak bastığı sırada Mozambik, zengin bir ülkeydi.
1505’te Pero de Anala tarafından tahkim edilen Sofala’ya ve Mozambik şehrine yerleşen (1506), sonra Zambezi ırmağı boyunca Tete’ye kadar çıkan (1632) Portekizliler, ülkeye hâkim olarak altın ticaretini ele geçirdiler; fakat toprakları değerlendirmeyi ihmal ederek, Monomotapa krallığına XVII. yy.a kadar dokunmadılar.
Hollandalıları (1608) ve Maskat imamının Araplarını (1692) püskürtmeyi başararak o tarihten sonra ülkenin tartışmasız efendileri oldular.
1752’de Portekiz Hindistanı sömürgesini ayırarak muhtar bir yöneticiye verdiler. XVII. yy. ortasından 1878’e kadar sömürge Amerika’ya satılan kölelerin ticaret merkezi oldu.
Bununla birlikte, Serpa Pinto’nun keşif seferlerinden (1877-1879) sonra Portekizliler, Angola ile Mozambik’i (1875’te Delagoa koyu bölgesinin katılmasıyla büyümüştü) tek bir imparatorluk halinde birleştirmeyi tasarladılar; bu tasarı Cecil Rhodes’un «Chartered»inin (British South Afrios company) muhalefetiyle karşılaştı; sonunda 1889 ve 1890 Antlaşmalanyle, alman sömürgeleriyle olan sınırlar, 1891 ve 1893 Antlaşmalarıyla de İngiliz sömürgeleriyle sınırlar tespit edildi.
Bu araziler sonradan ingiliz-alman siyasî menfaatlarının birleşmesi sonucunda tehlikeye düştü: iki ülke, Lizbon hükümetinin malî sıkıntılarını bahane ederek Güney Mozambik’in İngiltere’ye geri verilmesini öngeren Portekiz İmparatorluğunun bölüşülmesi ilkelerini hazırladı (30 Ağustos 1890 uzlaşması ve 20 Ekim 1913 antlaşmaları).
Portekizliler, Manica, Sofala ve Beira’nın yönetimini Mozambik şirketine (1891-1924), Niassa eyaletinin yönetimini de Niassa şirketine (1893-1929) verdiler; 1929’da alman sömürgelerinden alınan Kionga üçgenini ilhak ettiler.
1907’de sömürgenin merkezi olan Lourenço Marques yüksek komiserinin yanı sıra, 1942’de memurlardan ve seçilen üyelerden meydana gelen bir hükümet meclisi kurdular.
Mozambik 1951’de bir portekiz denizaşırı ili haline getirildi.
Mozambik’te hukukî bakımdan ırk ayrımı güdülmez ama aslında Afrikalıların aşağı durumda olması birçok gösteriye ve milliyetçi hareketlerin gelişmesine yol açtı; milliyetçiler, komşu ülkeler, özellikle Tanzanya tarafından desteklendiler.
Ülkede başlıca iki siyasî topluluk vardır: 1962’de kurulan ve E. Mondlane tarafından yönetilen Frente de Libertaçao de Moçambique (Mozambik Kurtuluş cephesi), H. Guambe’nin yönettiği Comite Revolucianarie de Moçambique (Mozambik Devrim komitesi).
Mozambik Kurtuluş cephesi 1964 eylülünde silâhlı mücadeleyi başlattı.
Portekizlilerin tepkisi sert oldu; aralık 1964 – mayıs 1965 arası polis 2 000 kişiyi tutukladı.
Milliyetçi harekete son vermek isteyen Portekiz, 1961 ağustosunda bütün Afrikalıları portekiz vatandaşı olarak tanıdı.
Kuzey eyaletlerinden Nysa ve Cabo Delgado’da, gerillalarla çatışmalar 1967’de de devam etti.
1966’da ülkedeki portekiz kuvvetlerinin sayısı 52 000’i buldu (45 000 avrupalı ve 7 000 afrikalı). FRELİMO (Frente de Libertaçao de Moçambique [Mozambik Kurtuluş cephesi]) önderlerinden İaime R. Segauke ve Philippe Magaia 1966 temmuzunda öldürüldü.
Malavi cumhurbaşkanı Banda, 1968 eylülünde yaptığı bir konuşmada, Mozambik topraklarının bir kısmı üstünde hak iddia etti.
FRELİMO’nun başkanı Eduardo Mondlane, Darüsselam (Tanzaniya) şehrindeki bir evde, saatli bir bomba ile 3 şubat 1969’da öldürüldü ve Tanzaniya cumhurbaşkanı Nyerere’nin emriyle «ülkesinin bağımsızlığı için ölen bir kahraman» olarak gömdürüldü. FRELİMO’nun yürütücü komitesi 19 şubatta başkanlığa hıristiyan rahip Uria Simango’yu getirdi.
Portekiz kuvvetleri, 1968’in ortalarından sonra, Tanzaniya’da teşkilâtlanan kurtuluş savaşçılarının gerilla faaliyetini büyük ölçüde engelledi.
Maconde’lerin gerilla lideri Lazaro Kavandeme 20 mart 1969’da portekiz makamlarına teslim olduysa da FRELİMO, Kavandeme’nin askeri bir lider olmadığını ve ihanetinden şüphe edildiğini bildirdi.
Zambezi ırmağı üzerinde dünyanın dördüncü büyük barajı olacağı bildirilen Cafsora Barra projesini gerçekleştirmek üzere Portekiz ve güney afrika devletleri arasında anlaşmaya varıldı.
Fakat Addis-Abeba’da toplanan 14. Afrika Birliği teşkilâtı (OAU) toplantısında bu barajın yapımına karşı çıkarılması kararlaştırıldı.
1969 Sonu ile 1970’te gerilla faaliyeti geriledi ve FRELİMO’nun önderleri arasında anlaşmazlık çıktı; eski başkan Mondlane’nin ölümünden iki Yüksek komite üyesi arkadaşını sorumlu tutan Simango, üç kişilik Yüksek komitedeki görevinden alındı.
22 Mayıs 1910’da Moises Machel teşkilâtın başkanlığına getirildi.
Gerillalara karşı portekiz kuvvetlerinin harekâtı 1971’de de devam etti.
İngiltere ve İsviçre’deki bazı kuruluşlar 1971 mayısında, FRELİMO’ya yardıma devam edeceklerini açıkladılar.
Portekiz kuvvetlerine ait Angoche gemisi, savaş malzemesiyle yüklü olduğu sırada Mozambik kanalında gerillacıların eline geçti ve malzemeler alınarak batırıldı.
Mayıs 1971’de 33 avrupalı rahip, Portekiz’in sömürge rejimini protesto amacıyla Mozambik’ten ayrılacaklarını açıklayınca portekiz makamları, bunların sürgün edileceğini bildirdi.
