Nepal,Coğrafi Özellikleri,Tarihi,Tarihi Eserleri | Coğrafya |

Nepal,Asya’da devlet, Himalaya’da, Tibet ile Hindistan arasında, 140 000 km2; 18.452 000 nüf. Başkenti, Katmandu (235 160 nüf.).

Nepal Coğrafi Özellikleri

Batıdan doğuya doğru uzanan bir dikdörtgen şeklindeki Nepal, Himalaya’nın güney kısmındaki bütün doğal bölgeleri içine alır. Kuzeyinde Himalaya sıradağlarının en büyük zirveleri (Dhaulagiri, Everest, Kang-Çin-Çunga yükselir.

Merkezde daha az yüksek dağların (3 000-1 200 m) bölmeler ayırdığı havzalar, ülkenin hayatî bölgesidir: başlıca şehirler (Katmandu ile ülkenin eski başkentleri Patan ve Bhatgaon) bu kısımdadır.

Nepal güneyde Mahabbarat, Leh ve Sivalik dağlarıyla ve iklimi sağlığa zararlı dağ eteği bölgesi terai ile Hindistan’dan ayrılır; terai, kaplan, fil ve gergedanların dolaştığı cengellerle örtülüdür.

Yüksek dağdan çıkan sel suları derin boğazlarla sıradağları aşar ve ovada birleşerek şiddetli taşkınlara, yol açan ırmaklar meydana getirir.

En geniş vâdilerde ve havzalarda, ılıman iklim ve tropikal iklim meyve ağaçlarının birarada yetiştiği bahçeler arasında pirinç ve arpa tarımı yapılır.

Dokuma sanayii ve tahta işçiliğinin büyük kısmı henüz el sanatları halindedir.

Birkaç kömür, bakır, grafit ve mika yatakları dışında, maden yataklarının büyük kısmı henüz işletilmemektedir.

Nepal halkını, müslüman akınları sonucunda Hindistan’dan kaçan ve XVIII. yy. da Nepal’de birliği sağlayan racputana asıllı Gurka’larla Güney Hindistan’dan gelen Bhutia’lar ve Nevarlar meydana getirir.

Halkın çoğu buddha ve özellikle bugün yayılmakta olan hindu dinindendir.

Ülkedeki işçi bolluğu, Darceeling ve Sıkkım’a doğru bir göç dalgasına yol açmıştır.

Gurka’lar öteden beri hint ordusunun en iyi askerleridir.

Nepal Tarihi

Nepal tarihinin ilk yılları hakkında başvurulabilecek Vamsavali’de XVIII. yy.a kadar nevar halkının hâkim olduğu bu ülke üstüne kesin bilgilerden çok mitoloji hikayeleri yer alır.

Vamsavali’ye göre Satya, Treta ve Drapara Yugaları binlerce yıl sürmüştür.

Kali Yuga’nm başlangıcında, ülkeye adını verdiği sanılan Ne-Muni’nin kurduğu Gupta sülâlesi ülkeye yerleşti ve bu sülâleyi XIII. yy.a kadar birçok başka sülâle takip etti.

Allahâbâd’daki bir yazıta göre içlerinden biri M.ö. IV. yy.da Samudragupta’nın hâkimiyetini kabul etmek zorunda kaldı.

Buddha’cılığın barınağı (Nevarlar hala buddha dinindendir) olan Nepal’i. 1324’te Simraun racası Harismhadeva fethetti.

Ayodhya sülâlesinin yerine Malla sülâlesi geçti.

Cahyastithi-Malla (1386-1429).

ülkede kanunlar ve kastlar sistemini kurdu.

Yerine geçen Yakşa-Malla. krallığı birbirinden ayrı dört eyalete böldü: Banepa; Bhatgaon veya Bhaktapur; Kantipur veya Katmandu: Lalitapura veya Patan.

XVIII. yy.da müslümanların kovduğu hin du Gurka’lar, Nepal’i güney ve batıdan fethe giriştiler ve Katmandu, racası Cayaprakasa’nın yardım istediği (1765) yüzbaşı Kinloch kumandasında ingilizlerin müdahalesine rağmen, 1768’de ülkeyi işgal ettiler, gurka racası Prithvi Narayana, ülkede yeni bir hanedan kurdu, ölümünden sonra (1778), uzun veraset savaşlarıyla parçalanan Nepal, Tibet’e hücum etti (1790): ama çin imparatoru Kîn-Lung’un ordularına yenildi (1791) ve Çin’in metbuluğunu kabul etmek zorunda kaldı.

Kısmen bu bağımlılıktan kurtulma isteğiyle Büyük Britanya ile ticaret antlaşmaları imzalayan Nepal (1719 ve 1792), ülkeye bir Britanya valisinin yerleşmesini (1801) bile kabul etti. Ama vali 1803’te kovuldu.

Kısa bir savaştan sonra (1814-1815), Katmandu’ya yeni bir vali gönderildi (Segovlie antlaşması, 1815) ve Cuna Bahadur Rana zamanında (1846-1877) Büyük Britanya ile ilişkiler sıkılaştı.

Bahadur Rana, hükümdarın elinden gerçek iktidarı aldı ve Londra (1850-1851) yolculuğundan sonra idarede reform yaptı; Tibet’e karşı başarıyla sonuçlanan bir savaş açtı (1854-1856) ve Sipahi isyanı sırasında (1857) ingilizleri askerî bakımdan destekledi: sipahilerin önderi Nana Sahip, Nepal’in Terai bölgesine sığındı (1857-1859).

İki dünya Savaşı sırasında İngiltere’nin sadık bir müttefiki olan Nepal. Hint hükümeti emrine asker verdi ve sonunda tam bağımsızlığını İngiltere’ye onaylattı (dostluk antlaşması, 1923).

Bununla beraber başbakanla (1846’dan beri Rana ailesinden seçilirlerdi) hükümdar arasındaki üstü örtülü muhalefet yüzünden içte durum karışıktı.

Bağımsızlığını kazanan Hindistan, Nepal’de Hint Birliği kongresinin kolu olan “Kongre» partisini kurdurunca anlaşmazlık 1947 den sonra arttı.

Başbakan, Nepal’in bağımsızlığı meselesi üstünde kraldan daha fazla titizlikle durunca, kral Tribhuvana, Delhi’ye sığındı (kasım 1950) ve oradan hazırladığı hükümet darbesiyle Nepal’de meşrutî bir krallık kurarak (şubat 1951) Rana’ları iktidardan indirdi, ölümünden sonra (mart 1955) tahta çıkan oğlu Mahendra Bir Bikram Şah, devletin Bandung konferansına katılmasını (mayıs 1955) ve Birleşmiş Milletler teşkilâtına alınmasını (aralık 1955) sağladı.

İngiltere özellikle de Hindistan ile yakın ilişkilerini muhafaza etmesine rağmen Nepal, batı devletleri ile komünist devletler arasında tarafsızlığını korumaya çalıştı ve Çin ile her türlü çatışmadan kaçındı (Çin’in Tibet üstünde de Jure [hukukî] hâkimiyetinin tanınması, 1956; sınır antlaşmasının imzalanması, 5 ekim 1961).

Nepal’in iki güçlü komşusu Çin ve Hindistan arasında yürüttüğü denge siyasetinin, içteki yankısı, kral Mahendra’nın komünistleri veya Hindistan etkisindeki Kongre Partisini engellemesi oldu.

Kral, yeni bir hükümet darbesiyle parlamento rejimine son verdi, Kongre partisi önderi başbakan Koirala’yı görevden alarak tutuklattı, siyasî partileri yasakladı ve Anayasayı kaldırdı (15 aralık 1960).

Bütün yetkileri elinde toplayan kral, bazı büyük toprak sahiplerinin (Rana’lar) mülklerine elkoydu ve 16 aralık 1962’de yeni bir anayasa çıkardı: bu anayasa mahallî meclisler (Panşayat) aracılığıyla sağlam temelli bir demokrasi kurma denemesiydi.

En üstteki Millî Panşayat’a (125 üye) hükümdarın tayin ettiği yardımcı bir Devlet konseyi (69 üyeli) olan Rai Sabha yardımcı olurdu; 1961-1965 arası Tulsi Giri’nin, sonra da Surya Bahadur Thapa’nın başkanlık ettiği hükümet, krala ve Millî Panşayat’a karşı sorumluydu.

Kuzeyde Kampa kabilelerinin ve Hindistan taraflısı unsurların zaman zaman yarattıkları karışıklıkların (1962-1963) yanı sıra, 1966’da toprakların ancak yüzde 3’üne uygulanan tarım reformunun yetersizliğinden dolayı köylü kitleleri de durumdan hoşnut değildi.

Öte yandan ağustos 1963’te ilân edilen ve dokunulmazlığı kanun dışı sayan, çok eşliliği ve çocuk evlenmelerini yasaklayan, kastlar arası evlenme yasağını kaldıran «Mahendra yasası», geleneklere bağlı unsurların muhalefetiyle karşılaştı.

Bununla beraber yüzde 75’i yabancı ülkeler tarafından (Hindistan, Çin, S.S.C.B.. Büyük Britanya, A.B.D., Batı Almanya) finanse edilen kalkınma planı (1962-1965) ve 1965’te Hindistan ve Çin’in artan yardımlarıyla girişilen beş yıllık plan, sanayileşmenin başlamasına (Kanal üzerinde Hintlilerin inşa ettikleri hidroelektrik barajı) ve özellikle ulaşım yollarının gelişmesine yol açtı.

Çinliler Katmandu’yu Lhasa’ya bağlayan yolu 1967’de tamamladı.

Güneyde ise, Hindistan, Büyük Britanya ve A.B.D. ülkeyi baştan başa aşan doğu-batı yolunu yaptılar.

Nepal’in dış ticaretinin yüzde 90’ı, gümrük kontrolünü elinde tutan Hindistan ile yapılır.

Pakistan’dan Çittagong limanı aracılığıyla taşıma kolaylıkları sağlayan (1963) ve Çin ile bir ticaret antlaşması imzalayan (2 mayıs 1966) Nepal, aralık 1966’da, Kalküta limanını serbestçe kullanma hakkını resmen istedi.

Nepal’in bu ticari gelişmesinin yanı sıra komşu ülkelerle bir tarafsızlık siyaseti yürütüldü ve ilişkiler tabiî hale getirildi.

Çin ile imzalanan ve Everest konusundaki anlaşmazlığa son veren sınır antlaşmasından (5 ekim 1961) başka, Nepal, topraklarında hint birlikleri bulunması (Çin-Nepal sınırında on sekiz noktada üslenen birlikler; Nepal arazisinde bir askerî misyon) ve Hindistan’ın gurka alayları için asker toplamasını yeniden söz konusu etti.

15 Mayıs 1968’de Kongre partisi, 1960’tan beri karşı olduğu kral Mahendra ile işbirliğini kabul etliğini bildirdi; bunun üzerine sekiz yıldır tutuklu bulunan eski başbakan Koirala serbest bırakıldı (30 ekim).

Haziran 1969’da, başbakan Bista, Hindistan’dan silâh ithali anlaşmasını feshetti ve bütün hint birliklerinin ülkeden çekilmesini istedi.

Bista 13 nisan 1970’te istifa ettiyse de, bir yıl sonra yeniden göreve çağrıldı (14 nisan 1971).

Şubat 1959 Anayasasıyla Nepal meşrutî bir krallık haline geldi: kral yürütme gücünü, kabinenin öğütlerini göz önüne alarak uygular.

Kabineyi kralın parlamento’da çoğunlukta olan partiden seçtiği başbakan yönetir.

Parlamento iki meclisten meydana geliyordu.

Birinci meclisin üyeleri genel oy sistemiyle seçilir; ikinci meclisinkilerin bir kısmı seçimle iş başına gelir, bir kısmı da kral tarafından tayin edilirdi.

1962 Anayasasıyla kademeli meclisler sistemi kuruldu: en altta köy ve şehir meclisleri, sonra idare bölümü meclisleri, bölge meclisleri ve en üstte millî meclis.

Nepal Tarihi Eserleri

Taş, tuğla ve tahtanın birarada kullanıldığı nepal mimarîsinde hint biçimleriyle (eğri çatı), çin biçimleri (kıvrık açılı çatı) birleştirilmiştir.

Heykelcilik tibet heykelciliğine benzer: ikonografi, tantra tarzındadır.

X. yy. başından itibaren palmiye üzerine yapılan elyazması resim okulu gelişmiştir: tibet tanka’larına benzeyen bayraklar bugün de yapılır.