Nizamülmülk Kimdir,Hayatı,Eserleri | Biyografi,Tarih |

Nizamülmülk Kimdir (Hasan bin Ali), selçuklu devlet adamı (Tus, Horasan 1018 – Nihavend 1092).

Ali bin İshak’ın (Nukân valisi) oğlu.

İyi bir öğrenim yaptı. Fıkıhla uğraştı.

Devrinin edebiyatçılarıyla dostluk kurdu; edebî kültür edindi, önce Gazne devletinin Horasan valisi maiyetinde çalıştı.

Dandanakan savaşı sonunda (1040) Gaznelilerin Horasan’ı kaybetmesi üzerine Gazne’ye gitti, daha sonra Horasan’a dönerek Selçukluların hizmetine girdi, önce Belh valisinin maiyetinde şehrin İdarî işlerini yürütmeye memur edildi; bu alandaki başarıları, Merv’de bulunan şehzade Alparslan’ın dikkatini çektiğinden onu maiyetine aldı.

Alparslan sultan olduktan sonra onu Selçuklu devleti vezirliğine tayin etti (mayıs 1064).

Halife Kaimbiemrillah da ona «Nizamülmülk» unvanını verdi. Nizamülmülk, ölümüne kadar 29 yıl vezirlik yaptı.

Kardeşi Kutalmış ile yaptığı mücadelede Alparslan’a yardım etti, iç güvenliği sağlamak için Hemedan’a gittiğinden Malazgirt savaşında bulunamadı; bu savaş dışında, Alparslan’ın yaptığı bütün seferlere katıldı.

Alparslan’ın ölümünden sonra yerine geçen oğlu Sultan Melikşah da onu makamında bıraktı.

Nizamülmülk, amcası Kara Arslan Kavurd ve kardeşi Tökiş ile yaptığı mücadelelerde Melikşah’a en büyük destek oldu; bununla birlikte saltanatının son yıllarında Melikşah, saray entrikalarının etkisinde kalarak vezirine karşı olan tutumunu değiştirdi.

Nizamülmülk makamında kalmakla birlikte, sultanın ona karşı güveni sarsıldı; adamları ve ailesi mensupları ağır cezalara çarptırıldı; daha sonra, Bağdat’a giderken Nihavend yakınlarında bir batınî tarafından öldürüldü.

Nizamülmülk uzun süren vezirliği sırasında devlet teşkilâtında, askerî, malî ve İdarî alanlarda yaptığı işler ve meydana getirdiği kurumlarla Selçuklu devletinin sağlam temeller üstüne oturmasını ve gelişmesini sağladı.

Samanî ve gazneli sistemine uygun olarak saray teşkilâtını ve merkezî hükümet teşkilâtını kurdu.

Ayrıca maliye, millî savunma, hariciye teftiş vezirlikleri ile islâm geleneklerine uygun olarak mahkemeler meydana getirdi.

Merkezî hükümet teşkilâtının yanı başında meliklerin ellerinde bulunan eyaletlerde de küçük divanlar kurdu.

Onun meydana getirdiği bu teşkilât, daha sonra bütün İslâm – türk devletlerince küçük değişikliklerle devam ettirildi.

Nizamülmülk vezirliği zamanında imparatorluk içinde mezhep ayrılıklarını kaldırmaya çalıştı.

Sünnîliği halk arasında bilim yoluyla yaymak için birçok yerde kendi adıyla anılan Nizamiye medreselerini kurdurdu.

Bu medreseler, devletin teftiş ye himayesinde çalışan, zamanın en seçkin bilginlerinin yönetiminde öğretim yapan resmî kurumlardı.

Nizamülmülk ayrıca askerî ikta (tımar) alanında da yenilikler getirdi, bu kurumların yönetimini devletçe tespit edilen belli esaslara bağladı, ikta sahiplerini merkezî idareye karşı sorumlu bir duruma getirerek iktaları hem halka, hem de devlete yararlı kurumlar haline getirdi.

Nizamülmülk, Siyasetname adlı eserinde devlet yönetimi konusundaki görüşlerini, yaptığı işleri ve bunların gerekçelerini anlattı.