Osmanlıda Damat Paşalar | Osmanlı Tarihi |
Osmanlıda Damat Paşalar Damat paşalara önceleri güvey, XVI. yy.da damat, daha sonra damad-ı hazret-i şehriyarî (veya padişahı) dendi.
Padişah ablasıyla evlenen damatlara da enişte denirdi.
Padişah Damatları
Saraya damat seçilirken yaş, rütbe veya soyluluğa bakılmaz, daha çok adayın gelecekteki mevkii dikkate alınırdı.
İmparatorluğun kuruluş döneminde damat olarak, Anadolu selçuklu ailelerinden beyler seçilirdi, daha sonra padişahlar kendilerine bağlı sancak beylerini tercih ettiler.
îlk damatlar arasında Murad I’in kızı Nefise Hatun ile evlenen (1381) Karamanoğlu Alâeddin Bey, Çelebi Mehmed’in kızlarıyla evlenen Candaroğuilarından İbrahim ve Kasım, Karamanoğullarından İbrahim, Ali ve İsa Beyler vardır.
İlmiye sınıfından damat seçilmedi, yalnız Yıldırım Bayezid kızını Emîr Sultan’a verdi.
Eski türk ailelerinden seçilen damatlardan biri de Fatih’in kızıyla evlenen, Uzun Hasan’ın oğlu Uğurlu Mehmed Mirza’dır.
XVI. yy.dan başlayarak damatlar, osmanlı memurları arasından seçildi.
Doğrudan doğruya padişah kararıyle seçilen kimseye seçim haber verilir ve hazırlanması istenirdi.
Damat paşalar hanedana duydukları saygı yüzünden sultan hanımların bütün isteklerine boyun eğerlerdi; bunun yanında birbirini seven çiftlere de rastlanır: Murad IV’ün kızı Kaya Sultan ile Melek Ahmed Paşa arasındaki aşk tarihlerin konu edindiği bir ilişkidir.
Padişahlar bazen sevdikleri vezirlerine henüz küçük yaşta bulunan kızlara. nişanlar veya nikâhlarlardı.
Bu yüzden kocalarının ölümüyle küçük yaşta dul kalan sultanlar vardır.
Padişah yakınıyla evlenenler eski karılarını boşamak zorundaydılar; buna karşılık sultan olan eşlerini boşayamazlardı.
Sultanlar ise isterlerse, hükümdardan izin alarak boşanabilirler, bu evliliklere bazen bizzat padişah son verirdi.
Meselâ, veziriazam Lütfü Paşa, eşi olan Kanunî’nin kız kardeşi Şah Sultana hakaret ettiğinden damatlığıyla birlikte veziriazamlığına da son verildi; Murad IV, kız kardeşi Fatma Sultanın kocası kaptanıderya Çatalcalı Hasan Paşaya kızdı ve onu damatlıktan «azletti»; Abdülhamid II. kızı Naime Sultanın kocası Kemaleddin Paşayı, Murad V’in kızıyla seviştiğini haber alınca damatlıktan çıkarmakla kalmayarak, Bursa’ya sürdü.
Taşrada görevli bulunan damat adayları, eşleri sultan hanımların İstanbul’dan çıkmalarına izin olmadığı için merkeze alınırlardı Damatların memurluk maaşları yanında, günde 1000 ile 1500 akçe arasında değişen ödenekleri ve sultan paşmaklıkları vardı.
Damatların İstanbul’da devlet işlerine karışmalarını önlemek için Fatih zamanında konan usuller Kanunî devrine kadar sürdü.
Osmanlı tarihinde pek çok damat yer alır: bunlar arasında değerli devlet adamları olan Hersekzade Ahmed Paşa, Makbul İbrahim Paşa, Çorlulu Ali Paşa, Sokullu Mehmed Paşa, Kanijeli İbrahim Paşa, Silâhtar Ali Paşa, Nevşehirli İbrahim Paşa. Koca Ragıb Paşa, Muhsinzade Mehmed Paşa v.d. sayılabilir.