Osmanlıda Yalılar,Mimari Özellikleri | Osmanlı Tarihi |
Osmanlıda Yalılar (esk.Türk. yalmak, yalamak’tan yal-ı, suyun yaladığı yer).
Geleneksel türk mimarisinin kendine has yapı tiplerinden biri de yalı’lardır.
Yalı mimarîsinin en güzel örnekleri Boğaziçi’nde görülür.
Boğaziçi’nde ilk yalılar XVI. yy. sonlarında yapılmaya başlandı; XVII. yy. sonu ve XVIII. yy. başlarında Rumeli ve Anadolu kıyılarında, vezirlerin ve devlet büyüklerinin yalıları yapıldı.
Osmanlıda Yalılar Genellikle yazlık olarak kullanılırdı.
Boğaziçi’ndeki küçük köylerin kurulmasına ve gelişmesine yol açtı.
Devlet büyüklerinin Boğaziçi’nin çeşitli yerlerinde yaptırdıkları yalılar birer küçük saray gibiydi.
Harem-selâmlık-divanhane gibi bölümlere ayrılırdı.
Osmanlıda Yalıların dış dünya ile bağlantısı genellikle denizyoluyla olurdu.
Bunların kendilerine mahsus iki çifte, üç çifte piyade kayıkları, burma sarıklı beyaz gömlekli, dizlikli.
sırma yelekli hamlacıları (kürek çekenler) yani kayıkçıları vardı.
Yalıların yiyeceğini, içeceğini taşımak için de vekilharca ait bir masraf kayığı kullanılırdı.
Haliç’te de kışlık yalılar yapıldı; fakat bunlardan bugüne kalan olmadı.
Ayrıca Yeşilırmak (Amasya), Porsuk (Eskişehir) kıyılarında da yalı niteliğinde binalar vardı.
Bunlardan da bugüne örnek kalmadı.
Bugüne kadar gelebilen en eski yalı, Amcazade hüseyin paşa yalısı divanhanesi’dir (1699).
Bugün tek odası kalan yalı köşkünün arkasında eskiden bir sofa ve iki oda daha vardı ve bu durumuyla bina.
Köprülü yalısının selâmlık kısmını meydana getiriyordu.
Harem dairesi, köşkün 60 m ötesinde, Anadoluhisarı tarafındaydı.
Bu Divanhane, türk mimarîsinde önemli rol oynayan T planlı tipin gelişmiş bir örneğidir.
Bu T şekli plan, mimari bir zorunluluktan doğmuyordu; geleneksel bir mekân kompozisyonunun uygulanmasıydı.
Amcazade hüseyin paşa yalısı dışındaki örnekler 100 – 123 yılı geçmeyen örneklerdir.
İstanbul’daki öteki yalılar, Selim III ve Mahmud II devri bostancıbaşı defterlerinde tespit edilmiştir.
Bu defterde bulunan 245 yalıdan sadece 30’u ayaktadır.