Sapma Nedir,Ne Demek | Ansiklopedik Bilgi |
Sapma ne demek,Sapma nedir sosyoloji,Sapma nedir edebiyat,Sapma nedir istatistik,Sapma ne demek coğrafya,Sapma Nedir,Ne Demek, (sapmak’tan sap-ma). Sapmak eylemi.
—Avcılık. Geyik ve dağ keçisinin, peşinden gelen köpeği şaşırtmak için başvurduğu hile. (Hayvan gitmekte olduğu doğrultuyu anîden değiştirir, birden sağa veya sola dönerek yolunu saptırır.)
—Balistik. Bir merminin ulaştığı nokta ile, ulaşması gereken nokta arasındaki uzaklık.
Muhtemel sapma, atışların yüzde 25’ini alacak büyüklükte bir arazi şeridini ayıran ve biri ortalama atış noktasından geçen iki paralel doğru arasındaki uzaklık. (Bu iki doğru, atış yönüne dikse menzildeki muhtemel sapmayı, paralelse yöndeki muhtemel sapmayı gösterir.)
—Askeri. havcılık. Bir bombanın yere çarptığı nokta ile yörüngesi boşlukta olması halinde bombanın yere düşeceği teorik nokta arasındaki fark.
Açısal sapma (veya sapma açısı), bombardıman uçağını yukarıda sözü geçen iki noktaya birleştirecek doğrular arasındaki açı.
Çizgisel sapma, yerde aynı iki nokta arasındaki uzaklık.
—Denizde.Rotadan sapma, izlenen rotanın dışına çıkma. Geminin madenî kütlesinin pusula iğnesinde meydana getirdiği etki.
Gemilerin madenden yapılması ve çok miktarda makine konması sonucu, Yer’in magnetik etkisinden farklı özel magnetik etkiler ortaya çıktı. Sapma adı verilen bu etkiler, pusula iğnesinin doğrultusunda bazen magnetik sapma ile aynı yönde. bazen de ters yönde değişikliğe yol açar. Geminin demir akşamı yüzünden doğan bıı olay, izlenen rota’ya, yani kuzey kutbuna oranla teknenin aldığı doğrultuya göre değişir. Mıknatıslı iğne hemen hemen kuzey doğrultusunu koruduğundan, geminin bu iğneye paralel olarak kuzeye yönelmesi veya doğu, ya da batıya doğru enlemesine seyretmesi halinde tekne ve makinelerin magnetik etkisinin farklı olacağı kabul edilir. Sapmaları tespit etmek için, geminin başı, art arda rüzgâr gülünün her doğrultusuna döndürülür ve her konumda pusula iğnelerinin karşılaştığı etki ölçülür. Böylece geminin her rotası için, seyir sırasında sapmaları tayin etmeye yarayan sapma cetvelleri hazırlanır. Bu işleme «pusulaları tashih etmek» denir.
—Dilbilim. Bazı kelimelerin türk dilbilgisi kurallarına göre olmaları gereken biçimlerden uzaklaşmaları (benge > bene > bana gibi.)
—Elektr. Bir ölçü âletinde hareketli parçanın belirli bir konuma göre farkı. (Bir âletin mekanik sıfırı ile taksimat sıfırının çakışık olması halinde, taksimatın başlangıcı belirtilmezse, başlangıç noktası taksimat sıfırıya karışır. Sapma, açı birimi, taksimat veya ölçülen büyüklüğün birimleri olarak ifade edilir.)
—Elektronik. Bir elektrik alanı veya magnetik alan etkisiyle elektron demetinin veya yüklü taneciklerin az veya çok yön değiştirmesi.
—Genetik. Cinsel sapma, cinsel kromozomlarla ilgili sapma.
Kromozom sapması, bir veya birkaç kromozomun sayısında veya yapısındaki anomali; meyoz veya mitoz şeklinde hücre bölüşmesi sırasında meydana gelen bir kaza sonucu olurlar. Kromozom sapmaları insanda doğuştan şekil bozukluklarıyla ortaya çıkar. Doğuştan şekil bozukluklarıyla dünyaya gelen çocuklarda (yeni doğanların yüzde biri) kromozom sapması vardır.
Otozom sapması, otozomlarda, yani cinsel kromozomlar dışı kromozomlarda görülen sapma.
—Havcılık. Sapma göstergesi, yere göre sapmayı ölçmek için bir uçakta kullanılan alet.
—İstatistik. İki değer arasında artı veya eksi olabilen cebirsel fark.
Aritmetik sapma, mutlak ortalama sapmanın eşanlamı.
Kartiller arası sapma, birinci ve üçüncü kartiller arasındaki mesafe.
Kuadratik sapma, bir numunede bir vasfa tekabül eden en büyük ve en küçük değer arasındaki fark.
Medyana göre sapma, verilerin ‘medyana göre mutlak farklarının aritmetik ortalaması.
Miyar sapma, tipik sapmanın eşanlamı.
Muhtemel sapma, simetrik bir dağılmada ortalamaya göre gözlemlerin yüzde 50’sini içine alan simetrik sapma.
Mutlak ortalama sapma, verilerin aritmetik ortalamaya göre mutlak farklarının aritmetik ortalaması (aritmetik sapma veya fark da denilir).
Ortalama kuadratik sapma veya tipik sapma, verilerin aritmetik ortalamaya göre farklar karelerinin kare kökü.
—Jeoloji. Bir kıvrımın birdenbire ve dar açı yaparak yön değiştirmesi.
—Matematik. İhtimaller hesabında tespit edilmiş elverişli olaylar sayısı ile bu olaylardan en muhtemel olanların sayısı arasındaki fark.
Bağıl sapma, verilen bir dizi için, tespit edilmiş olayın ihtimaliyle frekans arasındaki fark.
İkinci derece ortalama sapma, bağıl sapmanın karesinin ortalama değerinin kare kökü.
—Meteoroloji. Bir meteoroloji unsurunun değerlerinde ortalamaya göre negatif veya pozitif fark.
—Optik. Gelen bir ışının kınlan veya çıkan ışınla yaptığı açı: Prizmada kırılma indisine göre sapmanın değişmesi, ışığın renklere ayrışmasına yol açar.
—Sibern. Ayarlı ve belli bir büyüklüğün değeriyle ayarlama değeri arasındaki fark.
Güçül sapma, ayarlama değeriyle otoreglaj değeri arasındaki bir anlık fark.
Karşılaştırma sapması, karşılaştırma için seçilen değerle, ayarlı bir büyüklüğün değeri arasındaki fark.
Kurulu rejimden sapma, çalışan bir sistemde herhangi bir anda kaydedilen sapma.
—Sosyal psikoloji. Bir toplumun kültürünce normal sayılan kişisel çeşitlenmeleri aşan davranış tipi. (Bu davranış örneği, bazı kişilerin, kültürleşmeye karşı direnişlerini temsil eder.
Sapma davranışları, toplum-karşıtı veya toplum dışı sayılabilir.
Ama toplumca kabul edilmiş bulunan bir kültür modeline (kendisini Napolyon sanan akıl hastası gibi) uygun da olabilir.
Toplumlar, bu sapmaları bazen, resmen tanırlar: (meselâ Fransa’nın bazı yerlerinde «köyün delisi» veya bazı kızılderili kabilelerde «erkek-kadın» tipi böyledir.)
— Genetik. Cinsel sapma. Cinsel kromozomlarda görülür. Bunlar genellikle sayı sapmalarıdır. Ve şu şekillere ayrılır:
1.Turner belirtisi (45,X): kadın tiplilik, kısa boy, bedensel şekil bozuklukları, erginlik yokluğu, kısırlık, gelişmemiş yumurtalıklar;
2.Klinefelter belirtisi (47, XXY): erkek tiplilik, teslislerde atrofi, memelerin anormal gelişmesi, kısırlık;
3.XXY sendromu, akıl geriliği ve genellikle kısırlık;
4.yalancı erdişilik, iç ve dış üreme organlarında bir karmaşıklık ve erkek cinsel bezlerinin varlığı ile belirlidir (karyotipler 46, XY, 46,XY/45, X v.b.);
5.gerçek erdişilikler, dış ve iç genital organlarda karmaşıklıklar ve hem erkek, hem dişi cinsel bezlerin varlığı ile belirlidir (bir çok anormal karyotip tipleri).
Hayvanlarda da aynı sapma tiplerine rastlanır: translokasyon, eksiklik, ikileşme gibi.
Bu sapmalar lobaratuvarlarda yaşatılan ırkların ve değişik fertlerin doğmasına yol açar.
Farede, sinekte, kobayda v.b. translokasyonla ortaya çıkan «işaretleyici» kromozomlar, meselâ doku kültürlerinde bazı soyların tanınmasında büyük önem taşır.
Kromozom sapmalarının başka bir yönü ise bazı bilginlerin bu sapmaları kanserin sebepleri arasında kabullenmeleridir.
Bu durumda değişiklikler doğuştan değil kişinin yaşantısı sırasında organizmanın herhangi bir hücresinde meydana gelen sapmadandır.
Otozom sapması. Şu şekilleri görülür: sayılarda sapma, genellikle trisomi, yani bir çift kromozom yerine bir üçlü kromozomun bulunması halidir.
Trisomi 21, en tanınmış olanıdır.
Daha seyrek görülen trisomi 18, yüzle, içorganlarla, cinsel organlarla ilgili şekil bozukluklarını kapsar ve ömrü kısaltır.
Trisomi 13 ise,mikroftalmi (atrofili gözler), tavşan dudağı, ellerde, kollarda ve kalpte şekil bozuklukları ve akıl geriliği gibi çok ağır bozukluklara sebep olur.
Yapı sapmaları. Kromozomların kırılması demektir ve aşağıdaki şekillerde meydana çıkar:
1. eksiklikler, meselâ kromozom 18’in eksikliği çeşitli gelişme bozuklukları, kromozom 5’in eksikliği «kedi sesi» belirtisi yapar; bu belirtiyi taşıyan yeni doğmuş çocukta kedi miyavlamasını andıran bir bağırma ve yakarma, yüzde ileri derecede şekil bozuklukğu ve akıl geriliği görülür;
2. halka şekilli kromozomlar şekil bozukluğu belirtileri meydana getirir;
3. translokasyonlar, aileler içinde kalıtımla geçebilir ve tüm kromozomlarda veya kromozom parçalarında monozo-milere veya trisomilere sebep olabilir.
—İstatistik. İstatistik veriler serisinin dağılımı muhtelif indisler yardımıyla, meselâ yayılma sahası veya sapmalarla ve özellikle mutlak ortalama sapma ve tipik sapma gibi ölçülerle gösterilir.
Mutlak ortalama fark, terimlerin ortalama etrafında toplanması üstünde iyi bir fikir verir.
Fakat büyük farkları biraz ihmal etmesi gibi mahzuru olduğundan tipik sapma adı verilen ve hesabı nispeten kolay olan ölçünün kullanılması tercih edilir.
Tipik sapma bütün gözlemleri kapsar, anlamı kolaylıkla kavranır; gözlemlerle aynı mahiyetteki metre veya lira gibi ölçülerle ifade edilir.
Tipik sapma büyük farkların etkisini artırır ve daima ortalama sapmadan büyüktür.
Tipik sapmanın en büyük faydası çok sık kullanılan ve çan şeklinde bir eğrisi olan normal dağılım adı verilen dağılmaların dağılımlarını gösterebilmesidir.
Bu bakımdan tipik sapma, diğer bütün ölçülere tercih edilir; hata teorisinde de çok önemli bir rol oynar.