Şeriye Mahkemeleri Nedir, Kaldırılması

 Şeriye Mahkemeleri Nedir

Şeriye Mahkemeleri Osmanlı Devleti’nde şer’i hukuk kurallarını uygulayan hukuk ve ceza mahkemeleri.

Osmanlı devletinde küçük kasabalara kadar uzanan ve şeriata dayanan bir yargı teşkilâtı vardı.

Dini teşkilât içinde yer alan yargı organları XIX. yy.a kadar değişmeden kaldı.

Şeriye Mahkemeleri adı verilen yargı organlarında hukuk ve ceza davalarına tek bir yargılama usulü uygulanıyordu.

Dış ticari ilişkilerin ve ticari nitelikteki davaların çoğalması üzerine yeni bir yargılama kanunu çıkarıldı.

1861 Tarihli Usuli Muhakemei Ticariye nizamnamesi adını taşıyan bu kanunun, 1806 tarihli Fransız Hukuk Yargılamaları Usulü kanunundan alınan bölümleri vardır.

Daha sonra 1869 tarihli ve Divanı Ahkâmı Adliye Nizamnamei Dahili adlı nizamname yürürlüğe girdi.

Bunun geçici maddesine göre, 1861 tarihli nizamnamede bulunan ve yeni nizamnamenin hükümlerine aykırı olmayan hükümler yürürlükte kalıyordu.

1871’de, Mehakimi Nizamiye Hakkında nizamname çıkarıldı.

Bunun da sonuncu maddesi, kendisine aykırı olmayan, 1861 tarihli nizamname hükümlerinin hukuki âdiye davalarına uygulanabileceğini gösteriyordu.

1875’te mahkemeler teşkilatı ve yargılama usulleri hakkında genel bir kanun çıkarıldı.

Bu kanunun maddei mahsusasında, Usuli Muhakemei Ticariye nizamnamesinin bu kanuna aykırı olmayan hükümleri ve 123., 124. maddeleri kaldırıldı.

Fakat bu nizamname, Meşrutiyet döneminde de karma mahkemeler kaldığı sürece uygulandı.

1875 Tarihli kanuna göre bidayet ve istinaf mahkemeleri birleşmişti.

Bunların üstünde ceza ve hukuk adıyla iki daireden oluşan bir Temyiz mahkemesi (yargıtay) vardı.

1882 Tarihli Maddei Nizamiye ile bu daireler, Fransız Temyiz mahkemesine uygun olarak Hukuk, Ceza ve İstida daireleri şeklinde üçe çıkarıldı, önceleri, bu dairelerde altışar üye ve birer başkan vardı.

Yalnız İstida dairesinde dört üye ve bir başkan bulunuyordu.

Mecelle’de yargılama ile hükümler Şeriye Mahkemeleri pek uygulanmadı.

1875 Tarihli kanun, bazı usul konularında Mecelle’ye dayanıyordu.

1911’de Mecelle’nin özellikle usul hükümlerinde değişiklik yapan bir zeyl yayımlandı.

Bunun da bazı maddeleri 1913 tarihli bir kanunla değiştirildi.

Zeyl, davadan önce tarafların iddia ve savunmalarını yazılı olarak ve ispat araçlarıyla birlikte birbirlerine bildirmeleri kuralını koydu.

1875 Tarihli kanun, 1914 tarihli geçici kanunla değişikliğe uğradı.

Bu geçici kanuna uygulama kanunuyla bazı hükümler eklendi.

1913 Tarihli Sulh Hakimleri kanunu, sulh mahkemelerinde yargılama usullerini düzenledi.

1913’te Edirne’nin adli teşkilâtı hakkında özel bir kanun çıkartıldı.

1913 Tarihinde çıkartılan Hükkamı Şer ve Memurini Şer’iye kanununa Şeriye Mahkemeleri!ndeki yargılama usulü hakkında hükümler konuldu.

1917’de Usuli Muhakemei Şeriye kararnamesi, yayımlandı.

1917 Tarihli kanunla bütün Şeriye mahkemeleri Meşihattan alınarak, Adliye nezaretine bağlandı; fakat bu mahkemeler eski yargılama usullerini bırakmadı.

Şeriye Mahkemeleri Kaldırılması

1920 Tarihli, 4 Sayılı kanunla merkezi Sivas olmak üzere Şer’iye, Hukuk ve İstida dairelerinden oluşan geçici bir temyiz heyeti kuruldu.

Bir süre sonra çıkarılan 371 Sayılı kanunla bu heyetin görevine son verilerek Eskişehir’de aynı dairelerle bir sulh dairesinden oluşan bir temyiz mahkemesi kuruldu.

1924 Tarihli ve 469 Sayılı kanunla şer’iye mahkemeleri kaldırılarak adli teşkilatta köklü değişiklikler yapıldı.