Sudan Tarihi | Tarih Bilgileri |
Sudan Tarihi Mısırlıların «Kuşi ülkesi» adını verdikleri Nübye (Çağlayanlar bölgesi), M.ö. I. bin-yılda, başkentleri önce Napata, sonra Meroe (IV. yy.) olan bir krallığın merkezi haline geldi.
Bu medeniyetin kalıntıları bir mısır etkisini ve metalürji sanayi izlerini ortaya koyar.
VI. yy.da, Meroe’nin yerini alan üç krallık, Hıristiyanlığı benimsedi.
Ondan sonraki yüzyıllar Mısır’da yerleşen müslümanların istila teşebbüsleriyle geçti.
Son hıristiyan krallığı Aloa, 1504’te yıkıldı.
Müslüman zenci Funcilerin krallığı sırasında Senar başkent haline getirildi.
Nübye, nübyeli zencilerin ve melezleşmiş arap kabilelerin kurdukları küçük devletlere bölünmüştü.
Darfur ile Kordofan’ın ayrı hanedanları vardı.
Güneyde, Irmaklar bölgesinde yaşayan Nilotların bazıları (Şilluklar) iki Nil’in kavşağma kadar ilerlemişlerdi.
1820’de Mısır hıdivi Kavalalı Mehmed Ali Paşa Sudan’ın fethine girişti.
Oğlu İsmail 1820’de Dongola’yı, 1821’de Sennar’ı işgal etti: 1823’te Hartum şehri kurulmuştu.
İslamlaştırma hareketi hızlandı.
Irmaklar bölgesi işgal edildi, Faşoda ile Gondokoro’da karakollar kuruldu.
Köle avcıları kaleler yaptırdılar; bunlardan Zübeyir, Mısır’dan çok kendi hesabına, Darfur’u ele geçirdi (1874).
Hıdiv İsmail’in köle ticaretini yasaklamak istemesi bir ayaklanmaya yol açtı.
Sudanlı Muhammed Ahmed Abdullah, kendini mehdî ilan etti: 1885’te Hartum’u ele geçirdi ve Mısır valisi olan İngiliz generali Gordon şehirde öldürüldü.
Mehdî de kısa süre sonra öldü.
Yardımcısı Abdullah ibni Muhammed 1898’de Omdurman’da, bir ingiliz-mısır ordusuna kumanda eden general Kitchener’e yenildi.
Faşoda’ya ulaşmış olan Marchand heyetindeki Fransızlar çekilmek zorunda kaldılar.
19 Ocak 1899 anlaşmasıyla Sudan üstünde bir ingiliz-mısır kondominyumu kuruldu; genel vali ingilizdi; Mısır ile İktisadi birlik gerçekleştirildi.
Gezire’nin pamuk tarımı için sulanması Sudan’a yeni bir gelir kaynağı sağladı.
Hartum’daki Gordon kolejinde Sudan’ın seçkin tabakası yetişti.
Mısırlı milliyetçiler Sudan üstünde hak iddia etmeye devam ettiler.
Fakat Ingilizlerin öncülüğünde hazırlanan 1948 Anayasasıyla bir Sudan meclisi kuruldu ve 1951’de Mısır kralı Faruk, Sudan kralı oldu.
1953’te güneyde patlak veren ayaklanma bastırıldı.
1 Ocak 1956’da, Sudan bağımsız bir cumhuriyet haline geldi.
Mart 1958 seçimlerinde muhafazakâr parti Umma büyük bir zafer kazanarak 173 milletvekilinin 63’ünü çıkardı ve parti genel sekreteri Abdullah Halil tekrar başbakan seçildi.
Fakat 17 kasım 1958’de, general İbrahim Abbud iktidarı ele geçirdi.
Yeni rejim, Habeşistan (imparator Haile Selasiye’nin ziyareti [ocak 1960]) ve Mısır ile (general Abbud’un temmuz 1960’ta Kahire’yi ziyareti) iyi ilişkiler kurdu. Sudan, gerek A.B.D.’den gerek S.S.C.B.’den İktisadi yardım aldı.
Fakat iç muhalefet gelişti ve Halil 1961’de tutuklandı (1962’de serbest bırakıldı).
Kısmen hıristiyanlaşmış olan Hartum’un araplaştırma ve İslamlaştırma çabalarına karşı çıkan zencilerin yaşadığı Sudan’ın güney bölgelerinde gelişen anlaşmazlık çok daha ciddîydi. «Soudan African National Union» (Sudan Afrika Milli birliği) bu muhalefette önemli rol oynadı ve bazı unsurları bağımsızlık bile istediler.
Rejimin bu mesele karşısında güçsüz kalması, İktisadi güçlükler ve yeni vergilerin konması, ekim 1964’te Hartum’da karışıklıklar çıkmasına yol açtı: Abbud, iktidarı Serel-Hatimül-Halife ile paylaşmaya razı olmak, sonunda da (15 kasım) iktidardan tamamıyla çekilmek zorunda kaldı.
Yalnız kuzey bölgesinde yapılan nisan ve mayıs 1965 seçimlerini iki muhafazakâr teşkilât.
Umma ve Birlikçi Milli parti (başkanı İsmail el-Ezheri) kazandı.
Haziran’da Ahmed Mahcub başbakan, El-Ezheri cumhurbaşkanı oldu.
Aralıkta güney halklarını tutan Komünist partisi kapatıldı ve on bir milletvekili meclisten çıkarıldı.
Temmuz 1966’da Mahcub’un devrilmesi ve yerini Umma’nın başkanı Sadık el-Mehdi’nin alması, merkezi iktidarın kuvvetlenmeğe ve ekonominin sağlamlaşmağa başladığına işaretti.
Fakat nisan 1967’de sekiz partinin (birlikçi milli parti dahil) bölgesel meclisler seçilmesini teklif etmesi ve bu tasarıya karşı olan Sadık el-Mehdi’nin mayıs 1967’de istifa etmesiyle, Mahcub tekrar iktidara geldi.
Dışta, Sudan Büyük Britanya ile (Rodezya dolayısıyla aralık 1965’ten nisan 1966’ya kadaı diplomatik ilişkilerin kesilmesi ve çat a sıllı 500 kişinin smirdışı edilmesini isteyen Çat ile çatıştı.
Ancak Mahcub, kansız bir darbeyle 21 mayıs 1969’da iktidardan düşürüldü.
Dar beyi düzenleyen ihtilal konseyinin başkan albay Cafer Muhammed el Numeyri idi Aynı gün, Sudan Demokatik cumhuriyeti nin kurulduğu bildirildi.
İhtilal konseyinin tek sivil üyesi olan Awadalla yeni rejimin ilk hükümetini kurdu; Numeyri savunma bakanı olarak görev aldı.
Awadalla, hürriyet ve sosyalizme giden bir yol takip edileceğini açıkladı.
Yeni kabinede, Sudan Komünist partisine bağlı kimseler de görev aldı.
28 Ekim 1969’da kabinede değişiklikler yapıldı, ihtilal konseyi başkan Numeyri başbakanlığa getirildi.
Bu değişiklikler, daha önce başlatılan ve Numeyri’nin desteklediği bir antikomünist kampanyadan sonra yapıldı.
Ancak Numeyr sosyalist ülkelerle ilişkilerini sürdürdü.
Kasım 1969’da Moskova’yı ziyaret etti ve sovyet yöneticileriyle bir ticaret anlaşması imzaladı.
16 Kasım 1970’te kabinede yeni de ğişiklikler oldu.
Komünist partisinin mute dil kanadına yakınlığı bilinen üç bakamı kabinedeki ve ordudaki görevlerine son ve rildi.
Bunların arasında ziraat bakanı bin başı Haşim el Atta da vardı.
Numeyri’nin solculara karşı giriştiği sindirme hareketi huzursuzluğu daha da art tirdi.
19 Temmuz 1971’de, Haşim el Atta’nın liderliğindeki bir grup solcu suba darbeyle iktidarı ele geçirdiler.
Fakat duruma hakim olamayan darbecile Numeyri’ye bağlı birliklerin giriştiği karşı harekat sonunda tevkif edildiler.
Darbeyi düzenleyenlerin önde gelenleri ve Komünist partisi sekreteri Abdül Kalik Mahcub idam edildi.
Ülkedeki sol grupların ortadan kaldırıl masından sonra 10 ekimde Numeyri cumhurbaşkanı seçildi.
Yeni hükümeti de Numeyri kurdu.
Başarısız darbeden sonra sudan moskova ilişkileri bozuldu; fakat yer hükümet Cin Halk cumhuriyetiyle dostluk kurdu