Topkapı Sarayı,Odaları,Avluları,Köşkleri | Tarihi Yapılar |

Topkapı Sarayı Haliç ve Marmara kıyılarında, şehri çeviren Bizans çağı kıyı surlarıyla birleşen bu tahkimata Suru Sultanî adı verilir.

Kara yönünde sarayı koruyabilecek durumda olan bu surda 25’i dört köşeli, ikisi sekiz köşeli, biri de dokuz köşeli 28 kule vardır.

Marmara tarafındaki Otluk kapısı ve Haliç tarafındaki Demirkapı’dan başka küçük ölçüde beş koltuk kapısı (biri, bugün Sirkeci’de PTT atelyesinin girişi, öteki Alay köşkü altındaki kapı) olan bu surun ana girişi Ayasofya arkasındaki Bâbı Hümayun’ dur. önceleri bu kapının üzerinde bulunan köşk sonradan kaldırıldı: 1868’de yan hücreler mermer kaplandı.

Bu duvarların içindeki alanda ilk inşaat, 1472 – 1478 arasında başladı.

Zamanla yapıya bazı eklemeler yapıldı.

Edirne sarayının bir benzeri olan Topkapı sarayı, 699 000 m2’lik bir alanı kaplar; içinde, kasırlar, köşkler, devlet daireleri, saray halkına ayrılan koğuşlar, camiler, kütüphaneler ve büyük bir mutfak vardır.

Burada yapılan son köşk, Abdülmecid’in Avrupa üslûbundaki Mecidiye kasrı’dır.

Sarayburnu kıyısında bulunan yazlık saray binaları, 1863’teki yangınla ortadan kalktı; bu alandan tren yolu geçirildi.

Bu kıyıdaki yapılardan Balıkhane kasrı, Mimar Davud Ağa tarafından yapılan İncili köşk, Kâğıtemini kulesi, Bamyacılar kasrı, Gülhane kasrı, Hasanpaşa köşkü, tam Sarayburnu’nda bulunan Topkapı sahil sarayı, Bostancıbaşı köşkü, Saray kayık müstahdemlerine ayrılan Hamlacılar ocağı, Sirkeci istasyonuna doğru bir yerde bulunan ve kaptanı derya ile padişahın vedalaşmasında kullanılan Yalı köşkü gibi binalar son yüzyıl içinde ortadan kalktı, önünde toplar durduğundan, sahil sarayına Topkapı sarayı denirdi; sonradan bu ad, bugünkü Topkapı sarayına verildi.

Kıyıdaki yapılardan Sinan Paşanın yaptırdığı ve bir bölümü sur duvarları üzerinde olan Inciliköşkün alt kesimindeki kemerler bugün de vardır.

Yine sur duvarı üstünde ve saray kayıkhanesine ait gözlerin üzerinde Sultan İbrahim tarafından yaptırılan, sonraları birçok defa değişikliğe uğrayan, genişletilen Sepetçiler kasrı vardır ve Bayezid II devrinden kalan bir yapının temelleri üzerine kurulmuştur.

Sarayın ilk avlusunun içindeki köşklerden yalnız ikisi bozulmadan bugüne kadar gelmiştir.

Bunlardan biri 1472’de yaptırılan Sırçasaray (Çiniliköşk), öteki de cadde üzerindeki sur duvarı üzerinde 1810’da Mahmud II tarafından barok ile ampir karışığı bir üslûpta yaptırılan Alay köşkü’dür.

Eski bir köşkün yerine yaptırılan Alay köşkü, geçit alaylarımn seyri için yapılmıştır; cadde üzerindeki pencerelerinin kemerlerinde, siyah taş üzerine altın yaldızlı madenî harflerle yazılı olan manzum kitabesi vardır.

Bakanlar kurulu kararıyla 3 nisan 1924’te müze haline getirilen sarayın Alay meydanı denilen birinci avlusunda, sağında Defterdar dairesi, solunda İç cephane (eski Hagia Eirene kilisesi) arasından geçen bir yolla çifte kuleli orta kapıya ulaşır.

Bâbüsselâm adı verilen bu kapının temelinin Fatih çağından kaldığı sanılıyor; fakat, Kanunî devrinde kuleler değiştirilmiş; Mustafa III devrinde iç tarafı geniş saçaklı bir revak yapılmıştır.

Bu kapıdan geçilen ikinci avlu sarayın ana sınırlarının başladığı yerdir.

İkinci avlunun sağ tarafında Dolap ocağı, Marmara’ya bakan sınır boyunca Mimar Sinan’ın yaptığı mutfaklar, Aşçılar koğuşu, hamamı, camii, ayrıca Vekilharç dairesi ve Yağhane vardır.

Avlunun solundaki yokuşlu yol. Has ahıra (Baltacılar koğuşu), Raht hazînesine ve Beşir Ağa tarafından yaptırılan camiye iner.

Avlunun sol tarafındaki revakların sonunda, sadrazamın başkanlığında vezirlerin toplandığı ve uzun süre devletin yönetildiği Kubbealtı denilen iki kubbeli daire vardır; burası da Kanunî zamanında yapılmıştır.

Kubbealtının arkasında yüksek bir kule yer alır.

Sarayın gözetleme kulesi olan bu yapının temeli Fatih zamanında atıldı; fakat yapı, sonraları çok değiştirildi; 1860’tan sonra, bu kulenin üst kısmı bugünkü şekliyle pencereli olarak yeniden yapıldı.

Kubbealtının sağ tarafında İç defterdarlık dairesi vardır.

İkinci avlunun sonunda bulunan ve üçüncü avlu veya Enderun’a geçişi sağlayan büyük kapıya Akağalar kapısı denir.

Bugünkü biçimiyle Selim III devrinde yapılan bu kapmın iki yanında Ağa dairesi ve Akağalar koğuşu vardır.

Bu kapının iç tarafında uzanan üçüncü avlunun içinde temeli Fatih devrinden kalan, sonraları değiştirilen, iç süslemesi ve kapılan XIX. yy. üslûbunda yenileştirilen Arz odası vardır.

Çevresi revaklı, saçakları geniş ve duvarları çinilerle kaplı olan bu yapı, elçilerin ve vezirlerin kabulünde kullanılırdı.

Arkasında Ahmed III tarafından 1718-1719’da yaptırılan Enderun kütüphanesi, sarayın kütüphanelerinin en büyüğüdür, üçüncü avlunun sağ tarafında Enderun mektebi, meşkhanesi, Seferli koğuşu; bugün Hazine dairesi olan ve Fatih devrinden kalma köşk; Selim II devrinden kalma bir hamam kalıntısı; solda Silâhdar hâzinesi ve Mukaddes Emanetler ’in saklandığı dört kubbeli Hırkai Saadet dairesi vardır.

Burada sol tarafta, üzeri tonozla örtülü, Ağalar cami: vardır.

Bu cami onarılarak sarayın öteki daire ve odalarındaki dolaplarda duran kitapların toplandığı bir merkez kütüphane durumuna getirilmiştir.

Caminin arkasında, Haremin ikinci girişinin hemen yanında bulunan ve Ağalar koğuşuna bitişik çok küçük kâgir yapıda, padişahın yemeğinin özel olarak hazırlandığı Kuşane’dir.

Üçüncü avludan yokuş iki yol ile dördüncü avluya inilir.

Bunlardan sağdakinin iki tarafında Kilerli koğuşu ve Hazineli koğuşu, ötekinin sol yanında Emanet hâzinesi dairesi bulunur.

Sarayburnu’nun yüksekçe bir terasının son ucu olan dördüncü avlu geniş bir bahçedir.

Bu bahçeyi daha aşağıdaki başka bir bahçeden ayıran set duvarının kenarındaki siyah kule, Başlala kulesi veya Hekimbaşı kulesi’dir.

Saray için gerekli ilâçlar burada hazırlanır ve saklanırdı.

Biraz ileride set duvarı üzerinde çıkıntılı Sofa köşkü veya Mustafa Paşa köşkü, XVIII. yy. başlarında yapılmış, 1752’de onarılmıştır.

Aydınlık, ferah ve her tarafı avrupa etkisini gösteren nakışlarla süslü olan bu köşkün, genel olarak eski türk köşkleri geleneğine uygun bir mimarîsi vardır.

Avlunun sol yanında, merdivenle çıkılan büyük bir taşlık ve Hırkai Saadet dairesinin geniş revakları önünde bir havuz vardır.

Merdivenin hemen yanında bulunan ve Sarık odası denilen Revan köşkü, 1635’te Murad IV tarafından yaptırıldı.

Taşlığın sağ tarafında, Boğaz a ve Haliç’e bakan noktada 1639’da Bağdat’ın Murad IV tarafından ikinci defa alınışı üzerine yapılan Bağdat kasrı, içini ve dışını kaplayan çinileri, kubbe ve tonoz nakışları, sedef kakmalı kapı kanatlarıyla türk geleneğine uygundur.

Taşlığın, şehre ve Haliç’e bakan tarafındaki korkuluğundan konso’. biçiminde dışarı taşan altın yaldızlı bronzdan yapılmış olan iftariye kameriyesi vardır; bunun altındaki arazi, eskiden sarayın İncirlik denilen bahçesiydi.

Taşlığın sol yanında, Hırkai Saadet dairesinin revakına bitişik küçük bir daire daha vardır.

Sünnet odası denilen bu daire de Sultan İbrahim tarafından 1641’de yaptırılarak çinilerle süslenmiştir.

Dördüncü avlunun Marmara’ya bakan yüzünde Fatih devrinden kaldığı sanılan bir köşk bodrumunun üstünde, Anadolu yakasına ve denize bakan bir noktada Çadır köşkü ve Abdülmecid tarafından yaptırılan Mecidiye kasrı vardır.

Avrupa mimarîsi üslûbunda olan bu küçük saray, Arz odasının içindeki bazı bölümlerle, Topkapı sarayında inşa edilen son yapılar. Bunun ya nında, Esvab odası denilen ufak bir bina ve Sofa camii adı verilen minareli küçük bir cami yer alır.

Yeni köşk de denilen Mecid: ye kasrının önünden aşağıdaki kapıya gider bir yol vardır. Buradan da bugün Gülhane parkı denilen, Sarayburnu bahçesine çıkılır.

Aşağıda, tam Sarayburnu bölgesinde bulunan ve birçok oda, daire, avlu, köşk ve kasırlardan meydana gelen esası Ahmed III ile Mahmud I tarafından yaptırılan yazlık saray, 1863’te yanmış ve kalıntıları da tren yolu yapılırken kaldırılmıştır.

Harem denilen kısmın Kubbealtı yanında açılan ve 1588 tarihli Araba kapısı denilen esas girişinden başka, ikinci avluya ve üçüncü avluda Akağalar dairesi yanında Kuşane kapısı ve Raht hazînesinin arkasından dışarı parka açılan bir de Şal kapısı vardır.

Araba kapısının yanında, padişahın hizmetine bakan Zülüflü Ağalar koğuşu bulunur.

Ortası avlulu olan bu koğuş, revaklarla çevrilidir.

Zülüflü Baltacılar dairesiyle Hırkai Saadet dairesi arasındaki alan da bulunan Harem, eğimli bir arazi üzerin de kurularak dört yüzyıl boyunca devamlı ekler ve değişikliklerle bugünkü görünüşüne almıştır.

Harem, 250 kadar oda, hamamım ve aralarda bulunan avlulardan kuruludur Haremin yönetimine bakan görevlileri (Kara ağalar) Dârüssaade dairesi, Cariyeler dairesi ve hastahanesi, Veliaht ve Valde Sultan dairesi, Şahzadeler dairesi, Gözdeler dairesi gibi her birinin birçok bölümü olan dairelerden başka, bir de Hünkâr dairesi vardır.

Burada Osman III köşkü. Abdülhamid I ve Selim III daireleri bulunur Bu arada esası Mimar Sinan tarafından yapılan, fakat sonraları çok değiştirilen Hünkâr hamamı veya Murad III odası gibi bölümler, Ahmed I kütüphanesi ve Ahmet III yemek odası gibi küçük, fakat iç süslemesi bakımından çok zengin daireler var dır.

Osman III köşkünün önünde buluna havuzlu taşlık adlı terasın altında, Mimar Sinan tarafından yapılan ve tonozları kalın payelere oturan yüksek bir bodrum ve bunun ortasında geniş bir havuz yer alır.

Sarayın resmen müze olarak açılışı 9 Ekim 1924 tarihinde olur.

Yalnız hazine dairesi halkın ziyaretine açılmıştır.

1.Kapı

Topkapı Sarayının ilk ve esas kapısıdır.

İç içe iki kapı halindedir.

III .Ahmet Çeşmesi ile Ayasofya Camisi’nin karşısında yükselen ve kale kapısını andıran büyük bir kapıdır.

Adı “ Saltanat Kapısı “ anlamına gelir.

Bu kapının iki yanında Topkapı Sarayı surları uzanmaktadır.

2.Orta Kapı

Sarayın ortasında olduğu için “ Orta Kapı” adı ile tanınır.

Sol demir kapı üzerindeki bulunan tarih Kanuni Süleyman tarafından  yaptırılan onarımı gösterir.

Dış kapı üzerindeki büyük yazılı “ Kelime’i Şahadet  vardır.

3.Kapı

2. Avlu ve 3. Avlular arasında bulunan iç içe iki kapı halindedir.

III. Selim tarafından yaptırılmıştır. “ Saadet Kapısı “ anlamına gelir.3.avluya bu kapıdan girilir.

Bu kapının muhafızları olan Ak ağalara ait koğuşun yanında oluşu nedeniyle “ Akağalar Kapısı” önünde taht kurulduğu için “ Taht Kapışı “ Enderun,Arz Odası ve Hareme buradan girildiği için “ Arz Kapısı “ ve “ Harem Kapısı gibi adlar ile de tanınır.

Bu kapı üzerinde ve yanlarda tuğralı, yaldız yazılı bir çok yazıt yer almaktadır.

Ön yüzünde 4 mermer sütuna dayanan geniş saçaklı ve tek kubbeli olan bir kapıdır.

Fatih Mehmed’den itibaren padişahların saltanat tahtına oturması, ve bayram tahtına oturması ile bayram törenleri yaz-kış bu kapının önünde yapılırmış.

Topkapı Sarayı Arka( Son ) Kapı

4.(son) avluda Lale bahçesinden Sarayburnu’na ve Gülhane Parkına açılan son ( 4.) saray kapısıdır.

Topkapı Sarayı Birinci Avlu    

Bu avluya Ayasofya tarafındaki asıl giriş olan ( padişah kapısı ) denilen anıtsal nitelikteki saltanat kapısından girilir

. Bu kapı üzerinde yaldız harflerle yazıt vardır.

Burada sarayın Fatih sultan Mehmet tarafından yapılmış ve kale surları ile kapatılmış olduğu yazılmaktadır.

Avlunun sağ tarafından maliye nezareti vardır.

Bugün bu mekanlarda restorasyon ve konservason Merkezi laboratuarı bulunmaktadır.

Avlunun sol tarafından odunları dağıtan hastaları taşıyan odun ambar ocağı ve hasırların dokunduğu hasırcılar ocağı vardır.

Topkapı Sarayı İkinci Avlu

Büyük bahçeyi geçtikten sonra Selam Kapısı denilen orta kapıya gelinir, Yetkililerden edindiğim bilgilere göre bu kapı Fatih sultan Mehmet tarafından yaptırılmış zamanla bir takım değişikliklere uğramıştır.

İkinci avluda yangın çıkmış, yangından sonra onarılmıştır.

Bu kısımda mutfaklar vardır.

Avlunun sol tarafından ( Kubbealtı ) binası olup, devlet işleri burada yürütülmüş.

Topkapı Sarayı Üçüncü Avlu

Sarayın üçüncü kapısı olup, buradan Ender meydanı başlamaktadır.

Üçüncü avluya girildiğinde hemen karşıda arz odası ( Kabul Odası ) denilen Padişahın Resmi dairesi vardır.

Arz odasının hemen sultan Ahmet III zamanında yapılmış Kütüphane vardır.

Solda Akağalar Camii ise Kütüphanedir.

Avlunun sol köşesinde çeşitli dönemlerde Çinilerle kaplanmış olan kısımda kutsal eşyalar bulunmaktadır. Bu avluya açılan ünlü hazine dairesi vardır.

Topkapı Sarayı Dördüncü Avlu

Sarayın en arkadaki son bahçesidir.

Buraya 3.avuladan biri merdivenli 3 dar geçitten girilmektedir.

İki geçit sonradan açılmıştır.

Burası köşklerin yer aldığı bölümdür.

Sarayın bugüne kadar gelen tek ahşap binasıdır.

Bu bahçede solda çevresi mermer bir korkulukla çevrili olan ve beyaz mermer döşemeli yüksek set üzerinde Revan köşkü ve Hırka’ı Saadet Dairesi duvarında vefat eden padişahların cenazesinin yıkandığı ve tamamen yeri mermer döşeli olan tunç çeşme ve penceresi, ortada havuzlu taşlık ve fıskiyeli havuz, havuzun solunda sünnet odası ve

iftariye Köşkü Gülhane Parkına bakan aşağıdaki yerde önde incirlik ve arkada Fil Bahçesi, karşıda aynı set üzerinde Bağdat Köşkü yer almaktadır.

Sağda ve aşağıdaki sette ise bahçesi ortada Mustafa Paşa köşkü ile Hekimbaşı kulesi deniz tarafında da Mecidiye köşkü Sarayburnu’na bakan yerde Arka Kapı yer almıştır.

Topkapı Sarayı Gümüşleri

Topkapı Sarayı Yollar ve Selam Taşları

Nef kısmına girdiğimizde ise loşluk ve pek çok pencereden süzülen ışık hepimizin ilk ve sarsıcı izlenimini oluşturur.

Ayrıntılar yavaş  yavaş seçilir hale gelir .

kubbe ve yarım kubbeler, kasnaktaki kırk pencere, yarım kubbelerdeki, duvarlardaki pencereler, Arka planları daha da mistik bir loşluğa bürünen kolonadlar.

Yukarıdan sarkıtılmış muazzam kandiller, kenarlardaki küpler, vb. sırayla görüş alanına girer

Yapı 107 adet sütun üzerine oturtulmuştur.

Altta 40 üstte 67 sütun vardır.

Yeşil mermerden yapılmış sekiz  büyük sütun kubbeyi taşıyan vişne rengi sekiz sütun ise Mısır’ dan getirilmiş. Büyük Kubbenin altında mermerden yapılmış vaiz kürsüsü vardır.

Sütunlar dünyanın dört tarafından toplanıp buraya getirilmiş bazıları Efes’teki Artemis tapınağı gibi, antik dünyanın belli başlı anıtlarından Heliopolis’teki Güneş tapınağından Marmara Adasından getirilen siyah beyaz mermer sütunlar yada duvarları kaplayan kesme mermerler bunlardan bazılarının neredeyse figüratif resim izlemini veren şaşırtıcı dizaynları sütun başlıkları bütün Bizans sanatında benzeri bulunması güç olduğu söyleniyor.

Türkler Ayasofya’ ya gerçekten çok değer verdikleri için pek çok Padişah, Şehzade ve Hanım sultan Türbesi Caminin bahçesinde yer alır.

II. Selim’in ,III Murat’la Caminin bahçesinde yer alır.

II. Selim’in III. Murat’la , III. Mehmet’in görülmeye değer türbeleri de burada yapılmıştır.

Topkapı Sarayı Mozaikler        

İmparator Kapısı üzerindeki mozaik : Ortada son derece süslü taşlar ve incilerle süslenmiş taht üzerinde oturmuş Pantokrator ( kainatın hakimi ) İsa, bir kaide üzerine basmaktadır.

Sağ eli takdis işareti yapmakta, sol emiyle ise, dizi üzerinde açık duran bir kitabı tutmaktadır.

İsa’nın ayakları önünde secde eder durumda imparator altıncı Leon görülür .

İki kenardaki madalyonların berinde Meryem tasvir edilmiştir. Diğerinde ise Kilisenin koruyucusu   Baş melek Cebrail’in tasvir edildiği tahmin olunabilir .

Güney-Batı girişi üstünde mozaik : Altın zemin üzerinde ortada görkemli bir taht üzerinde oturur durumda koyu lacivert  elbiseli Meryem tasvir edilmiştir.

Başının iki yanında bulunan kısaltılmış harfler “ Tanrı anası “ olduğunu ifade eden kelimelerin kısaltılmış semboludur.

Meryem ayakları altındaki kenarları değerli taşlarla bezenmiş bir kaide üzerine basar.

Bu kaidenin üst yüzü gümüş mozaiklerle kaplıdır.

Bizans sanatında altın mozaiklerlerin bol olmasına karşılık , gümüş mozaikler son derece azdır.

Meryem’in kucağında oturan İsa yetişkin, bilgiç bir insan ifadesine sahiptir.

Bu onun Tanrıya yakın bir mistik varlık olduğunu gösterir.

İki yanda bulunan imparator figürlerinden biri İstanbul’un kurucusu Konstantinos I ’dır.elinde sunduğu maket bir şehir semboludur.

Etrafını surların çevirdiği bu şehrin Byzantion yanı İstanbul olduğu kolaylıkla anlaşılır

Ortada büyük bir kapısı ve kuleleri olan surların çevirdiği şehrin içinde sadece iki bina işaretlenmiştir.

Bunlardan birinin ilk Ayasofya diğerinin senato olduğu tahmin edilir.

Diğer taraftaki İmparator Justinianos’dur.

Elinde tuttuğu Ayasofya maketini Meryem ve İsa’ya sunar durumdadır.

Apsis  yarım kubbesindeki mozaik:  Altın zemin üzerinde ortada değerli taşlarla süslü tahta oturan Meryem, kucağında İsa ile birlikte tasvir edilmiştir.

Meryem’in koyu lacivert renkte sade ve bütün vücudunu örten kıyafeti, etrafını çeviren altın zemin ile bir kontrast oluşturur.

Güney Galeride Deisis Mozaiği : Ayasofya’nın mozaikleri arasında hiç kuşkusuz, en ünlüsü Deisis kompozisyonudur.

Deisis, yanı mahşer günü İsa’dan Meryem ve Loannes Prodromos’un insanlık için yardımcı olmasını dilemeleridir.

Mahşer Kompozisyonunun ortasını meydana getiren üçlü kompozisyonda ortada büyük bir İsa, ekseni teşkil eder.

Üçlü grubun ikinci şahsı, Meryem’dir. Diğer yanda ise Vaftizci Yahya bulunmaktadır.

Güney Galerideki İmparatoriçe Zoe Mozaiği : Ortada Pantokrator ( Kainatın hakimi ) İsa , sağ eliyle takdis işareti yapmakta, sol eliyle incilerle bezenmiş cildi olan Kutsal Kitabı tutmaktadır.

İsa’nın bir yanında imparatoriçe Zoe , diğer yanında Zoe’nin üçüncü kocası Konstantinos Monomakhos yer almaktadır.

Bizans tarihinde entrikaları ve evlilikleriyle ün yapan imparatoriçe Zoe kocalarını değiştirdikçe Mozaik üzerindeki imparatorun başı ve isminin belirten yazının da değiştiği sanılmaktadır.

Güney Galerideki Komnenos ailesi Mozaiği :  İmparator Komnenos II ile eşi Macar asıllı Eirene ve oğulları Alxios’u tasvir etmektedir.

Ortada kucağında İsa ile ayakta duran Meryem yer almaktadır.

İmparator ve İmparatoriçe değerli taşlarla süslü tören elbiselerini giymişler, imparatorun elinde bir para kesesi, İmparatoriçe de bir rulo tutmaktadır.

Kuzey Galeride Alexandros Mozaiği : Üzerinde inci ve taşlarla süslü tören kıyafeti olan hükümdarın sağ elinde bir tomar sol elinde ise bir küre vardır.

Kubbeye geçişi sağlayan köşe elemanları üzerindeki Mozaikler :Kubbeye geçişi sağlayan köşe elemanlarının yüzeylerinde yalnız kafa ve kanatlardan ibaret olan dört melek tasviri yer alır.